13 క్షేత్ర క్షేత్రజ్ఞ విభాగ యోగము సారాంశం

భగవద్గీతలోని పదమూడు అధ్యాయము “క్షేత్ర క్షేత్రజ్ఞ విభాగ యోగము” అనే పేరుతో ప్రముఖమైంది. ఈ అధ్యాయం జీవితపు అంతర్లీన సత్యాలను, శరీరం (క్షేత్రం) మరియు ఆత్మ (క్షేత్రజ్ఞుడు) మధ్య సంబంధాన్ని వివరించే తత్త్వజ్ఞానానికి గంభీరమైన బోధనలతో నిండి ఉంది. ఇది సాంఖ్య మరియు ఆధ్యాత్మిక తత్వాల సమ్మిళిత రూపంగా చెప్పవచ్చు.

క్షేత్రం అంటే ఏమిటి?

ఈ అధ్యాయంలో క్షేత్రం అనే పదాన్ని భౌతిక శరీరానికి ప్రతీకగా ఉపయోగించారు. ఇది మనం చూసే, అనుభవించే, మార్పులకు లోనవయ్యే స్థూలరూపం. శరీరాన్ని క్షేత్రంగా పేర్కొనడం ద్వారా భగవద్గీత మనిషికి ఒక ఆత్మజ్ఞాన దృష్టిని కలిగిస్తుంది. శరీరమనే క్షేత్రంలోనే మన జీవితం నడుస్తుంది. ఇందులో ఐదు భావేంద్రియాలు, ఐదు కర్మేంద్రియాలు, మనస్సు, బుద్ధి, చిత్తము, అహంకారము మొదలైన భాగాల సమాహారమే క్షేత్ర స్వరూపంగా పేర్కొనబడింది.

క్షేత్రజ్ఞుడు అంటే ఎవరు?

క్షేత్రజ్ఞుడు అనగా క్షేత్రాన్ని అనుభవించేవాడు, తెలుసుకునేవాడు. భౌతిక శరీరాన్ని దృష్టించుకుని "నేను ఈ శరీరమును కాదు" అనే ఆత్మజ్ఞానం కలిగిన జ్ఞాని క్షేత్రజ్ఞుడు. ఈ క్షేత్రజ్ఞుడు శాశ్వతుడు, మార్పులకు లోనుకాడు. భగవద్గీత ప్రకారం ప్రతి శరీరంలో ఒక క్షేత్రజ్ఞుడు ఉంటాడు, అలాగే పరమాత్ముడే అందరికీ అంతర్యామిగా ఉంటూ క్షేత్రజ్ఞుడిగా కూడా ఉన్నాడని చెబుతుంది. అంటే, పరమాత్మ తానూ ప్రతి శరీరంలో ఉన్నాడన్న భావన దీనిలో ఉంది.

క్షేత్రం - క్షేత్రజ్ఞ వివేచన అవసరం

శరీరం మరియు ఆత్మ మధ్య తేడా గ్రహించడం ద్వారానే మానవుడు మోక్ష మార్గాన్ని చేరగలడు. శరీరం అనేది కర్మలకు బంధించబడి ఉంటుంది, అది పుట్టడం, ఎదగడం, నశించడం వంటి ప్రక్రియలతో నిండివుంటుంది. కానీ ఆత్మ (క్షేత్రజ్ఞుడు) ఈ మార్పులకు అతీతమైనది. ఇది శాశ్వతమైనది, సాక్షిగా ఉన్నది. ఈ తేడా తెలుసుకోవడం ద్వారానే మానవుడు జగత్తు భ్రమ నుంచి బయటపడతాడు.

జ్ఞానం లక్షణాలు

ఈ అధ్యాయంలో శ్రీకృష్ణుడు జ్ఞానమంటే ఏమిటి అనే విషయాన్ని కూడా చర్చించాడు. నిజమైన జ్ఞానం అనేది చదువుకున్నతనం కాదని, అది నైతిక గుణాల సమాహారమని చెబుతుంది. కొన్ని ముఖ్యమైన జ్ఞాన లక్షణాలు:

* అహింస, క్షమ, సత్యం
* ఆత్మవిమర్శ, త్యాగభావన
* లోభరహితత్వం
* మానసిక నిగ్రహం
* జన్మమరణములపై విచారం
* ఏకత్వ దృష్టి
* భక్తితో పరమాత్మలో స్థిరత

ఈ లక్షణాలు అభ్యాసం చేయడం ద్వారా మనిషి క్షేత్రజ్ఞుడిగా తనను తాను గుర్తించగలడు.

పరబ్రహ్మ జ్ఞానం

శ్రీకృష్ణుడు ఇందులో బ్రహ్మ జ్ఞానాన్ని వివరించాడు. ఇది కేవలం పదార్థపు ప్రపంచ జ్ఞానం కాదు. ఇది పరమాత్మను తెలుసుకునే జ్ఞానం. ఈ జ్ఞానంతో వ్యక్తి తన అసలైన స్వరూపాన్ని, జగత్తుతో తన సంబంధాన్ని తెలుసుకోవచ్చు. బ్రహ్మ అంటే పరమాత్మ, అది జ్ఞానస్వరూపం, సర్వవ్యాపకం, నిర్గుణం, నిరాకారం. దానిని నేరుగా చూడలేరు కానీ అనుభవించవచ్చు.

ప్రకృతి మరియు పురుషుడి సంబంధం

ఈ అధ్యాయంలో ప్రకృతి మరియు పురుషుని సంబంధాన్ని కూడా వివరించారు. ప్రకృతి అనగా జడ పదార్థం, అది క్రియాశీలంగా ఉంటుంది. పురుషుడు అనగా చైతన్యం. ఈ ఇద్దరి సంకలనం వల్ల సృష్టి కొనసాగుతుంది. పురుషుడు అనుభవించే వాడిగా ఉంటాడు, ప్రకృతి అనుభవింపజేసే వాడిగా ఉంటుంది. కానీ పురుషుడు నిజంగా కర్మలో లీనమవ్వడు, కేవలం సాక్షిగా ఉంటాడు. ఈ తత్త్వం భగవద్గీత యొక్క క్షేత్రక్షేత్రజ్ఞ విభాగ యోగంలో ప్రాముఖ్యత కలిగినది.

క్షేత్రజ్ఞుడి పరమార్ధం – మోక్షానికి మార్గం

ఈ అధ్యాయంలో అంతిమంగా చెప్పిన విషయమేమంటే, క్షేత్రం – క్షేత్రజ్ఞుడి మధ్య తేడా తెలుసుకున్నవాడు నిజమైన జ్ఞాని. ఈ జ్ఞానం ద్వారానే అతడు ఆత్మను, పరమాత్మను, జగత్తును ఒకటిగా అనుభవించే స్థితికి చేరతాడు. ఇది మోక్షానికి ద్వారము. అహంకారాన్ని వీడి, కర్మలను సాక్షిగా చూస్తూ, పరమాత్మతో ఏకత్వ భావన కలిగినవాడు బంధనాలను చెరిపేసుకుంటాడు.

ఈ అధ్యాయంలో భాగంగా మనకు అందే ముఖ్యమైన బోధనలు

1. శరీరం అనేది నశ్వరమైనది, ఆత్మ అనేది శాశ్వతమైనది.
2. క్షేత్రం అనేది దృష్టించదగినది, క్షేత్రజ్ఞుడు దాని సాక్షిగా ఉంటాడు.
3. జ్ఞానం అంటే విద్య కాదు, అది జీవిత గుణాల అభివృద్ధి.
4. క్షేత్రజ్ఞుడు శుద్ధ చైతన్యము; శరీరంతో ఏకీకృతం కాదు.
5. బ్రహ్మ జ్ఞానం అనేది సర్వతత్వాన్ని తెలుసుకోవడమే.
6. ప్రకృతి – పురుషుని తత్త్వాన్ని గ్రహించడం ద్వారా మోక్ష మార్గం అనుసరించవచ్చు.

ముగింపు

క్షేత్ర క్షేత్రజ్ఞ విభాగ యోగము ఒక శుద్ధ తత్త్వవేత్తకు, ఆత్మాన్వేషణ చేస్తున్నవారికి అత్యంత ముఖ్యమైన అధ్యాయంగా భావించబడుతుంది. ఇది మనకు ఆత్మజ్ఞానం ద్వారా స్వీయ స్వరూపాన్ని తెలుసుకునే మార్గాన్ని చూపుతుంది. శరీరాన్ని తాత్కాలికంగా చూసి, ఆత్మతో సమైక్యమై జీవించాలన్నది దీనిలోని ముఖ్యమైన సందేశం. ఈ యోగం ద్వారా మనిషి బంధనాల నుంచి విముక్తిని పొందే స్థితికి చేరవచ్చు.

భగవద్గీతలోని ఈ అధ్యాయం ధ్యానానికీ, తత్త్వ విచారణకీ ఒక మార్గదర్శకంగా నిలుస్తుంది. ఇది చదవడం మాత్రమే కాక, అన్వయించుకోవడమే నిజమైన ఫలితం.