జీవి శరీరంలో మూడు గుణాల పరస్పర పోటీ – బంధనరహస్యం

మనిషి శరీరమనే ఈ జీవన యంత్రాన్ని ప్రకృతి యొక్క మూడు గుణాలు. సత్త్వం, రజసం, తమసం నిరంతరం నడిపిస్తూ, బంధనంలో ఉంచుతాయి. భగవద్గీత 14వ అధ్యాయం గుణత్రయవిభాగ యోగం ప్రకారం జీవాత్మ స్వతహాగా నిత్యముక్తుడు, శాశ్వతుడైనప్పటికీ, శరీరంలో ప్రవేశించిన తర్వాత ఈ గుణాల ప్రభావానికి లోనవుతాడు. ఈ మూడు గుణాలు పరస్పర పోటీ పడుతూ, ఒకదానిని మరొకటి అధిగమించే ప్రయత్నం చేస్తూ, జీవిని నిరంతరం కట్టిపడేస్తాయి. ఈ బంధం వల్లే జననమరణ చక్రం కొనసాగుతూనే ఉంటుంది. ఇప్పుడు ఈ విషయాన్ని లోతుగా పరిశీలిద్దాం.

మూడు గుణాల స్వభావం

1. సత్త్వ గుణం
- స్వచ్ఛత, జ్ఞానం, సమత, ఆనందం, ధర్మబద్ధత, శాంతి లక్షణాలు కలిగినది.
- సత్త్వం వృద్ధి చెందినపుడు మనసు స్పష్టంగా ఆలోచిస్తుంది, ధర్మానుసారం నడుస్తుంది.
- అయితే సత్త్వమూ బంధనమే. అది జ్ఞానాసక్తితో, సుఖాసక్తితో జీవిని కట్టేస్తుంది.

2. రజో గుణం
- క్రియాశీలత, కాంక్ష, ఆశ, పోరాటం, ఇంద్రియాసక్తి, భోగాసక్తి లక్షణాలు కలిగినది.
- ఇది మనిషిని నిరంతరం కదిలిస్తూ, ఫలాపేక్షతో పనులు చేయిస్తుంటుంది.
- రజసం జీవిని కర్మబంధనంలో ఉంచుతుంది.

3. తమో గుణం
- అజ్ఞానం, అలసత్వం, మోహం, విసుగు, భయం, జడత్వం లక్షణాలు కలిగినది.
- తమసం పెరిగినపుడు మనిషి సత్యాన్ని చూడలేడు, మోసపోతాడు, కర్మలను నిర్లక్ష్యం చేస్తాడు.
- ఇది అజ్ఞాన బంధనంలో జీవిని ఉంచుతుంది.

శరీరంలో గుణాల పరస్పర పోటీ

జీవి శరీరంలో ఈ మూడు గుణాలు ఎప్పుడూ స్థిరంగా ఉండవు. అవి కాలానుగుణంగా, పరిసరాల ప్రభావంతో, మన ఆహారం, ఆలోచనలు, కర్మల ఆధారంగా పెరుగుతూ తగ్గుతూ ఉంటాయి.

1. సత్త్వం పైచేయి సాధించినపుడు
- మనసులో శాంతి, ధర్మబద్ధత, కరుణ, జ్ఞానపిపాస కలుగుతుంది.
- కానీ ఇక్కడ సమస్య ఏమిటంటే – ఈ సత్త్వమూ జీవిని “నేను ధార్మికుణ్ణి, నేను జ్ఞానవంతుణ్ణి” అనే సుఖాసక్తి ద్వారా కట్టేస్తుంది.
- ఉదా: యోగి జ్ఞానానందంలో మునిగిపోయి, మోక్షం కన్నా ధ్యానసుఖానికే లోనవుతాడు.

2. రజసం అధికమైందప్పుడు
- మనిషి కాంక్షలతో, ఆశలతో, ధనం, కీర్తి, భోగం కోసం శ్రమిస్తూనే ఉంటాడు.
- ఇది చురుకుదనం ఇస్తుంది కానీ శాంతిని హరిస్తుంది.
- పోటీ, అహంకారం, అసూయ, ఆత్మతృప్తిలేని ఆకాంక్షలు పెరుగుతాయి.

3. తమసం అధికమైనపుడు
- మనసు మాయలో కూరుకుపోతుంది.
- వ్యక్తి ధర్మాన్ని విస్మరిస్తాడు, మోహంలో తప్పుతాడు, జడత్వం పెరుగుతుంది.
- అజ్ఞానం కారణంగా, తాత్కాలిక సుఖాలకే లోనవుతాడు.

3. గుణాల పరస్పర బంధనతంత్రం

సత్త్వం – జ్ఞాన బంధనం
జీవి శాంతి, ధర్మం, సుఖం, జ్ఞానం మీద మమకారం పెంచుకుంటాడు. ఇది మోక్షానికి దగ్గరగా ఉన్నా, చివరికి మమకారమే కావడం వల్ల బంధమే అవుతుంది.
ఉదా: “నేను ధర్మాత్ముణ్ణి” అనే అహంభావం.

రజసం – కర్మ బంధనం
జీవి కాంక్షలతో, ఫలాపేక్షతో, మరల మరల కర్మచక్రంలో చిక్కిపోతాడు.
ఉదా: సంపద కోసం శ్రమిస్తూ, మరల కొత్త కోరికలలో మునిగిపోవడం.

తమసం – అజ్ఞాన బంధనం
జీవి సత్యాన్ని తెలుసుకోలేడు, అలసత్వం, భ్రమ, మోహం కారణంగా పాపకార్యాలకు లోనవుతాడు.
ఉదా: నాశనకరమైన అలవాట్లలో మునిగిపోవడం.

గుణాల పోటీ వల్ల జీవి స్థితులు

1. సత్త్వం ప్రబలినప్పుడు : ధర్మపరుడవుతాడు, కానీ గర్వం లేదా జ్ఞానాసక్తితో కట్టుబడతాడు.
2. రజసం ప్రబలినప్పుడు : ఆశల బానిసవుతాడు, శాంతి కోల్పోతాడు.
3. తమసం ప్రబలినప్పుడు : అజ్ఞానంలో మునిగిపోతాడు, ఆధ్యాత్మిక దిశ పూర్తిగా కోల్పోతాడు.
ఈ మూడు ఒకదానిని మరొకటి అధిగమిస్తూ, జీవిని ఎప్పటికీ శాశ్వత స్వేచ్ఛలోకి వెళ్లనీయవు. ఒకవేళ సత్త్వం పెరిగితే, రజసం, తమసం అణగిపోతాయి. రజసం పెరిగితే సత్త్వం, తమసం అణగిపోతాయి. తమసం పెరిగితే సత్త్వం, రజసం తగ్గిపోతాయి. ఇలా గుణాలు శరీరంలో పోటీ పడుతూ మనిషిని నిరంతరం బంధిస్తాయి.

ఉదాహరణతో వివరణ

ఒక మనిషి ఉదయాన్నే ధ్యానం చేస్తే – అది సత్త్వ ప్రభావం .
అతను తరువాత వ్యాపారం కోసం తపనతో పరుగులు తీస్తే – అది రజస ప్రభావం.
సాయంత్రం అలసటతో పడుకుని, అవివేకంగా వృధాగా గడిపితే – అది తమస ప్రభావం.
అంటే ఒకే రోజులో కూడా ఈ మూడు గుణాలు మనిషిని విభిన్న దిశలలో లాగుతాయి. ఇక్కడే వాటి పరస్పర పోటీ కనిపిస్తుంది.

గుణాలను అధిగమించే మార్గం

భగవద్గీత చెబుతుంది

- సత్త్వాన్ని, రజసాన్ని, తమసాన్ని వదిలి **గుణాతీత స్థితి**లోకి వెళ్ళాలి.
- ఇది సాధ్యమయ్యేది **భక్తి, సమత, ఆత్మజ్ఞానం, నిరాసక్తి** ద్వారా మాత్రమే.
- గుణాలను అధిగమించిన వాడే నిజమైన మోక్షాన్ని పొందగలడు.

ముగింపు

జీవి శరీరంలో ఈ మూడు గుణాలు ఒకదానిని మరొకటి అధిగమించడానికి నిరంతరం పోరాడుతూనే ఉంటాయి. కానీ ఈ పోటీ ఫలితం జీవికి స్వేచ్ఛ కాదు, బంధనమే. సత్త్వం జ్ఞానములో బంధిస్తుంది, రజసం కర్మములో బంధిస్తుంది, తమసం అజ్ఞానములో బంధిస్తుంది. ఈ బంధనచక్రం నుండి బయటపడటానికి ఒక్క మార్గమే ఉంది – గుణాలను అధిగమించి, పరమాత్మను శరణు పొందటం. అప్పుడు మాత్రమే జీవి తన నిత్యముక్త స్వరూపాన్ని అనుభవించి, జననమరణ బంధనాన్ని దాటగలడు.

How to balance the three gunas?

How do the gunas compete with each other