రాగద్వేషాలు మన కర్మలను ఎలా ప్రభావితం చేస్తాయి?

భగవద్గీతలో మూడవ అధ్యాయం “కర్మయోగం” అనే పేరుతో ప్రసిద్ధి పొందింది. ఈ అధ్యాయం మనుష్య జీవితంలో కర్మకు ఉన్న ప్రాధాన్యతను, కర్మను శ్రేయస్కరమైన మార్గంగా మార్చుకోవడంలో ఉన్న రహస్యాన్ని వివరంగా తెలిపుతుంది. శ్రీకృష్ణుడు అర్జునునికి ఈ అధ్యాయంలో చెబుతున్న ముఖ్యమైన బోధలో ఒకటి. రాగద్వేషాలు అంటే ఇష్ట–అనిష్టాలు, ఆకర్షణ–వికర్షణ. మన కర్మలను ఎంతగా ప్రభావితం చేస్తాయో చెప్పడమే.

రాగద్వేషాల స్వభావం

“రాగద్వేషావ్యవస్థితౌ తు విశయానింద్రియో చరన్, ఆత్మవశ్యైర్విధేయాత్మా ప్రసాదమధిగచ్ఛతి” (భగవద్గీత 2.64)

ఈ శ్లోకంలోనే కృష్ణుడు రాగద్వేషాల మూలతత్వాన్ని వివరిస్తాడు. రాగం అంటే మనసుకు ఇష్టమైన వాటిపట్ల ఆకర్షణ, ద్వేషం అంటే ఇష్టంలేని వాటిపట్ల విరక్తి లేదా వికర్షణ. ఈ రెండు మనస్సును ఎప్పుడూ ఉల్లాసభరితంగా లేకుండా చేస్తూ, మన కర్మలను అస్థిరంగా మార్చేస్తాయి.
రాగద్వేషాలు మనలోని అహంకారంతో, ఇంద్రియాసక్తితో పుడతాయి. మనసు ఏదైనా విషయాన్ని “ఇది నాది, ఇది నాకు ఇష్టం, ఇది నాకు ఇష్టం కాదు” అని నిర్ణయించిన క్షణం నుంచే రాగద్వేషాలు మొదలవుతాయి. ఈ రాగద్వేషాలు మన ఆలోచనలను, నిర్ణయాలను, దాని ఫలితంగా మన కర్మలను కూడా ప్రభావితం చేస్తాయి.

రాగద్వేషాలు కర్మపథాన్ని ఎలా మలుపుతిప్పుతాయి

కృష్ణుడు గీతలో చెబుతున్నది “ఇంద్రియస్య ఇంద్రియస్యార్థే రాగద్వేషౌ వ్యవస్థితౌ। తయోర్న వశమాగచ్ఛేత్తౌ హ్యస్య పరిపంథినౌ॥” (భ.గీ. 3.34).
అర్థం: ప్రతి ఇంద్రియానికి తనకు తగిన విషయాలపై రాగం, ద్వేషం సహజంగా ఉంటాయి. కానీ, వాటి ఆధీనంలో మనిషి పడకూడదు, ఎందుకంటే అవే అతని ధార్మిక మార్గానికి శత్రువులవంటివి.
రాగద్వేషాలు మనసును అజ్ఞానంతో ముసురుతాయి. ఉదాహరణకు : ఎవరికైనా ఒక ఫలితం అంటే ఇష్టం (రాగం) ఉంటే, అతడు ఆ ఫలితాన్ని పొందడానికి ఏదైనా సాధన చేయడానికి సిద్ధపడతాడు. ఇది ఫలాసక్తిగా మారుతుంది. మరోవైపు, ఎవరికైనా ఒక పరిస్థితి లేదా వ్యక్తి అంటే ద్వేషం ఉంటే, అతడు దాని నుండి తప్పించుకోవడానికి ప్రయత్నిస్తాడు, ఇది కర్తవ్యాన్ని విస్మరించేటట్టు చేస్తుంది. ఇలా రాగద్వేషాలు మన కర్మను ‘ఫలకాంక్షతో’ లేదా ‘ద్వేషంతో’ కలుషితం చేస్తాయి.

కర్మ యొక్క స్వచ్ఛతను రాగద్వేషాలు ఎలా చెడగొడతాయి

కర్మయోగా ప్రకారం, ప్రతి మనిషి తన కర్తవ్యాన్ని ఫలాసక్తి లేకుండా, సమభావంతో చేయాలి. కానీ రాగద్వేషాలు ఉన్నంతవరకు ఈ స్థితి సాధ్యం కాదు.
రాగం వల్ల: మనిషి ఇష్టమైన ఫలితాన్ని పొందాలన్న ఆశతో కర్మచేస్తాడు. ఇది అతనిలో అహంకారాన్ని పెంచుతుంది. ఫలితం రాకపోతే నిరాశ, దుఃఖం వస్తాయి. ఫలితం వస్తే గర్వం, బంధం పెరుగుతుంది. ఇరువైపులా మనసు బంధంలోనే పడుతుంది.
ద్వేషం వల్ల: మనిషి ఇష్టంలేని పనులను చేయకుండా తప్పించుకోవడానికి ప్రయత్నిస్తాడు. ఇది ధర్మబద్ధమైన కర్తవ్యాన్ని కూడా వదిలిపెట్టే స్థితికి తీసుకువెళ్తుంది. ఉదాహరణకు, అర్జునుడు యుద్ధాన్ని ద్వేషించి తన కర్తవ్యాన్ని వదిలిపెట్టాలని ప్రయత్నించాడు. కృష్ణుడు అతనికి రాగద్వేషాలను దాటమని సూచించాడు.
ఇలా రాగద్వేషాలు కర్మలో ఉన్న యోగాన్ని, సమత్వాన్ని చెడగొడతాయి. అవి మనసును చంచలంగా, అస్థిరంగా, అసంతృప్తిగా మార్చుతాయి.

జ్ఞానద్వారా రాగద్వేషాల నియంత్రణ

భగవద్గీత ప్రకారం, రాగద్వేషాల మూలం అజ్ఞానం. జ్ఞానంతో వాటిని నియంత్రించవచ్చు. జ్ఞానమంటే కేవలం గ్రంథజ్ఞానం కాదు. మనం ఎవరు, మన కర్తవ్యమేంటి, మన కర్మల ఫలితాలను ఎవరు నియంత్రిస్తారు అన్న బోధ.
శ్రీకృష్ణుడు చెబుతాడు : “జ్ఞానాగ్నిః సర్వకర్మాణి భస్మసాత్ కురుతే తథా।” (భ.గీ. 4.37).
జ్ఞానం అజ్ఞానరూప కర్మబంధనాలను దహనం చేస్తుంది. అదే విధంగా, రాగద్వేషాల రూపమైన మనసు కలుషితత్వాన్ని కూడా నశింపజేస్తుంది.
జ్ఞానంతో కూడిన భక్తుడు తన కర్మలను సమభావంతో చేస్తాడు. అతడు కర్మలో ఉన్న ఫలప్రభావాలను దేవునికి సమర్పించి, తన ఇష్టానిష్టాలకు బంధించుకోడు. ఈ స్థితి “కర్మయోగి” స్థితి.

మన జీవనంలో రాగద్వేషాల ప్రాధాన్యం

రాగద్వేషాలు కేవలం ఆధ్యాత్మిక విషయాలకే సంబంధించినవి కావు. ఇవి ప్రతి మనిషి జీవనంలో ప్రతిక్షణం పనిచేస్తుంటాయి.
"మన ఇష్టమైన ఆహారం, వస్త్రం, మాటలు" ఇవన్నీ రాగం ఆధారితమైనవి.
"మనకు ఇష్టంలేని వ్యక్తులు, పరిస్థితులు" ఇవన్నీ ద్వేషంతో కలసి ఉంటాయి.
ఈ రాగద్వేషాలు మనలో ఉన్నంతవరకు మనం స్వేచ్ఛా కర్మచేతలు కాదు. అవి మన కర్మలను నిర్దేశిస్తాయి. ఈ బంధనాల వల్ల మన కర్మలు నిష్కామం కాకుండా, ఫలాసక్తితో మారిపోతాయి.

రాగద్వేషాలను అధిగమించే మార్గాలు

భగవద్గీతలో కృష్ణుడు సూచించిన కొన్ని మార్గాలు :
ఇంద్రియనిగ్రహం (ఇంద్రియ నియంత్రణ): ఇంద్రియాలు రాగద్వేషాలకు ద్వారం. వాటిని నియంత్రించడం ద్వారా మనం ఆ ప్రభావాన్ని తగ్గించవచ్చు.
స్మరణం మరియు ధ్యానం: భగవంతుడిని నిరంతరం స్మరించడం ద్వారా మనసు స్థిరంగా ఉంటుంది. ఇది రాగద్వేషాల దూరం చేస్తుంది.
కర్మఫలత్యాగం: ప్రతి కర్మను దేవునికి సమర్పించడం ద్వారా ఫలంపై ఆసక్తి తగ్గుతుంది.
సమత్వబుద్ధి: సుఖ–దుఃఖాలను సమంగా స్వీకరించడం రాగద్వేషాల మూలాన్నే త్రుంచుతుంది.

రాగద్వేషాలు నశించిన స్థితి – విముక్తి స్థితి

భగవద్గీత ప్రకారం, రాగద్వేషాలను జయించినవాడు నిజమైన యోగి. అతడు కర్మచేస్తూనే విముక్తుడిగా జీవిస్తాడు. అతనికి కర్మలో బంధం ఉండదు, ఎందుకంటే అతడు కర్తగా భావించడు. రాగద్వేషాలు లేకపోవడం వలన అతడు సమభావంతో, శాంతియుతంగా జీవిస్తాడు.
ఇది “స్థితప్రజ్ఞ” స్థితి. ఎటువంటి ఇష్టానిష్టాలు మనసును కదలించలేవు. కర్మలు అతనిలో స్వతః శుద్ధంగా ప్రవహిస్తాయి.

ముగింపు

రాగద్వేషాలు మనిషి మనస్సులోని అత్యంత గుప్తమైన శత్రువులు. ఇవి మన కర్మలను స్వచ్ఛమైన ధర్మకర్మలుగా మారనివ్వవు. ఫలితంగా మనం కర్మబంధనంలో చిక్కిపోతాం. కృష్ణుడు చెప్పినట్లు, రాగద్వేషాలను అధిగమించి సమభావంతో, నిష్కామభావంతో కర్మచేసే వ్యక్తి మాత్రమే విముక్తిని పొందగలడు.
రాగద్వేషాలు నశించినప్పుడు మనం భగవంతునికి అర్పణభావంతో కర్మచేస్తాము. ఆ స్థితిలో కర్మ బంధనం కాదు. అది యోగం అవుతుంది, విముక్తికి ద్వారం అవుతుంది.

సారాంశంగా చెప్పాలంటే:

రాగద్వేషాలు మన కర్మలను బంధిస్తాయి
జ్ఞానం, భక్తి, సమత్వం వాటిని విముక్తి దిశగా నడిపిస్తాయి.
రాగద్వేషరహిత కర్మయోగా నిజమైన జీవన యోగా.