భగవద్గీత ప్రకారం ప్రకృతి అంటే ఏమిటి?

ప్రకృతి అంటే ఏమిటి?

భగవద్గీత 13వ అధ్యాయం "క్షేత్ర-క్షేత్రజ్ఞ విభాగ యోగం"లో శ్రీకృష్ణుడు అర్జునునికి శరీరం, ఆత్మ, ప్రకృతి పురుషుడు వంటి లోతైన తాత్విక విషయాలను వివరించారు. ఈ సందర్భంలో ప్రకృతి అనే భావన చాలా ప్రధానమైనది.

1. ప్రకృతి యొక్క నిర్వచనం

ప్రకృతి అనేది సృష్టి యొక్క మూలాధారం. భౌతిక లోకంలో కనిపించే అన్ని పదార్థాలు, దేహం, మనస్సు, ఇంద్రియాలు, ఆలోచనలు-ఇవన్నీ ప్రకృతి కింద వస్తాయి. భగవద్గీత ప్రకారం, ప్రకృతి అనేది మూల పదార్థ స్వరూపం దీనినుండే విశ్వంలోని సకల రూపాలు పుడతాయి. ఇది అనాది అయినా, జడ స్వరూపం కలిగినది.

2. ప్రకృతి యొక్క గుణాలు

ప్రకృతి మూడు సత్త్వం, రాజస్సు, తమస్సు ప్రధాన గుణాలచే నడుపబడుతుంది.
- సత్త్వ గుణం : జ్ఞానం, పవిత్రత, శాంతి, స్పష్టతను కలిగిస్తుంది.
- రజోగుణం : ఆశలు, కాంక్షలు, క్రియాశీలత, పోరాటాన్ని ప్రోత్సహిస్తుంది.
- తమోగుణం : అజ్ఞానం, మాంద్యం, అలసత్వం, ఆవరణాన్ని సృష్టిస్తుంది.
ఈ మూడు గుణాల సమ్మేళనమే మనిషి ఆలోచన, ప్రవర్తన, జీవన శైలిని నిర్ణయిస్తుంది. కాబట్టి మన దేహం, మనస్సు, భావోద్వేగాలు ప్రకృతి గుణాలు.

3. ప్రకృతి మరియు పురుషుని మధ్య సంబంధం

భగవద్గీత ప్రకారం, సృష్టిలో రెండు ప్రధాన తత్త్వాలు ఉన్నాయి :–
1. ప్రకృతి అనగా జడ పదార్థం
2. పురుషుడు అనగా చైతన్యం/ఆత్మ
ప్రకృతి అనేది "క్షేత్రం" – అంటే దేహం, ఇంద్రియాలు, మనస్సు ఉన్న క్షేత్రం.
పురుషుడు అనేది "క్షేత్రజ్ఞుడు" – అంటే దానిని తెలిసినవాడు, అనుభవించేవాడు.
ప్రకృతి ఒక్కటే ఉంటే అది నిశ్చలంగా ఉంటుంది. చైతన్యాన్ని కలిసినప్పుడు మాత్రమే అది చలనం పొంది సృష్టి ప్రక్రియ జరిగింది. అందువల్ల విశ్వంలోని అన్ని అనుభవాలు, కర్మలు ప్రకృతిచే జరిగినా, వాటిని అనుభవించేది ఆత్మ.

4. ప్రకృతి యొక్క అంశాలు

భగవద్గీతలో ప్రకృతిని 24 అంశాలుగా / తత్త్వాలుగా వివరించారు. వాటిలో కొన్ని :–
- పంచ మహాభూతాలు ( భూమి, ఆప, అగ్ని, వాయు, ఆకాశం)
-అహంకారం (అహం)
- మనం (మనస్సు)
- బుద్ధి )
- అవిద్య (అజ్ఞానం)
- ఇంద్రియాలు (ఐదు జ్ఞానేంద్రియాలు, ఐదు కర్మేంద్రియాలు)
- ఇంద్రియాల విషయాలు (శబ్దం, రూపం, రసం, స్పర్శ, గంధం)
ఈ అన్ని కలిపి ప్రకృతి స్వరూపం. కాబట్టి మన శరీరం, మనసు, ఆలోచనలు, అన్నీ ప్రకృతికి సంబంధించిన వ్యక్తీకరణలు.

5. ప్రకృతి లక్షణాలు

- ఇది జడము – స్వతంత్ర చైతన్యం లేదు.
- అనాది – ఆది లేని మూల పదార్థం.
- వికారరూపము – వాతావరణం మారుతూ ఉంటుంది.
- గుణాధారము – సత్త్వం, రాజస్సు, తమస్సు రూపాలలో కనిపిస్తుంది.
- సృష్టి కర్తృత్వం – సమస్త విశ్వం సృష్టి, స్థితి, లయ—అన్నీ దాని ద్వారానే జరుగుతాయి.

6. ఆధ్యాత్మిక దృష్టిలో ప్రకృతి

మనిషి తనను శరీరంగా, మనసుగా భావించడం వల్ల బంధంలో పడతాడు. కానీ గీతలో శ్రీకృష్ణుడు చెబుతాడు – ప్రకృతి కేవలం దేహ సంబంధిత తత్త్వాల సమాహారం మాత్రమే. నిజమైన ఆత్మ ప్రకృతికి అతీతుడు.
ఆత్మను తెలుసుకున్నవాడు, ప్రకృతి గుణాల ప్రభావం నుండి బయటపడతాడు. ఇలాగే జ్ఞానం పొందినవాడు మోక్షాన్ని పొందుతాడు.

7. ఉదాహరణతో వివరణ

ఒక వాహనం ను ఊహించండి. స్వయంగా వాహనం కదలదు. అది యంత్రం మాత్రమే. కానీ డ్రైవర్ ఉన్నప్పుడు అది కదులుతుంది.
ఇక్కడ :–
- వాహనం = ప్రకృతి
- డ్రైవర్ = పురుషుడు/ఆత్మ
అలాగే, శరీరం, మనసు, ఇంద్రియాలు—అన్నీ ప్రకృతికి చెందినవి. వాటిని నడిపేది, వాటిని ఉపయోగించేది పురుషుడు (ఆత్మ).

8. ముక్తి దిశలో ప్రకృతి పాత్ర

ప్రకృతిని కేవలం భౌతికమైనదిగా గుర్తించడం కాక, దానిని సక్రమంగా అర్థం చేసుకున్నవాడు జ్ఞానమార్గంలో ముందుకు సాగుతాడు. ప్రకృతి గుణాలను అధిగమించడం ద్వారానే ఆత్మసాక్షాత్కారం సాధ్యమవుతుంది.

ముగింపు

భగవద్గీత 13వ అధ్యాయం ప్రకారం :–
- ప్రకృతి అనేది దేహం, ఇంద్రియాలు, మనస్సు, పదార్థాలు కలిపిన మూల స్వరూపం.
- అది అనాది, జడ, గుణమయమైనది.
- ప్రకృతి మరియు పురుషుని సంగమమే సృష్టికి మూలం.
- ప్రకృతిని అధిగమించి, ఆత్మ స్వరూపాన్ని తెలుసుకోవడం ద్వారానే మోక్షం సిద్ధిస్తుంది.
కాబట్టి, ప్రకృతి అనేది మనిషి దేహ, అనుభవాల ఆధారం అయినా, అది నిజమైన మనం కాదని గీతలో స్పష్టంగా చెప్పబడింది. నిజమైన మన స్వరూపం పురుషుడు (ఆత్మ/చైతన్యం), ప్రకృతి కేవలం దానికి అనుబంధమైన సాధనం మాత్రమే.