పురుషుడు / ఆత్మ / చైతన్యం ఎవరు?

భారతీయ తత్వశాస్త్రంలో “పురుషుడు” అనే పదానికి అత్యంత గంభీరమైన మరియు లోతైన అర్థం ఉంది. ఈ పదం కేవలం ఒక శారీరకమైన "మనిషి" అనే అర్థంలో కాకుండా, ఆత్మ లేదా చైతన్యం అనే అర్థంలో వాడబడింది. సాంఖ్య, యోగ, వేదాంత, గీతా వంటి అనేక శాస్త్రాలు పురుషుని గురించి వివిధ కోణాలలో విశ్లేషించాయి. "ప్రకృతి" అనేది జడమయిన మూల కారణమైతే, "పురుషుడు" అనేది అవగాహన కలిగిన సాక్షి. ఈ రెండింటి పరస్పర సంబంధం ద్వారానే సృష్టి, జీవన ప్రస్థానం, బంధనం మరియు విముక్తి అన్నీ సాకారం అవుతాయి.

1. పురుషుని ప్రాథమిక నిర్వచనం

పురుషుడు అంటే శరీరం, మనస్సు, ఇంద్రియాలు, బుద్ధి వంటివాటికన్నా వేరుగా నిలిచే చైతన్యం. అతడు పుట్టడు, చావడు; కేవలం సాక్షిగా నిలుస్తాడు. శరీరమో, మనసో, ఇంద్రియమో అనేవి ప్రకృతి యొక్క క్రీడలు మాత్రమే, కానీ వాటిని గమనించే సాక్షి పురుషుడు. "న పుడ్యతి, న మ్రియతే వా కదాచిత్" అని గీతలో చెప్పినట్లుగా, పురుషుని స్వభావం శాశ్వతం.

2. పురుషుడు మరియు ప్రకృతి

సాంఖ్య తత్వంలో రెండు శాశ్వత సత్యాలు ఉన్నాయి:
ప్రకృతి: జడ, క్రియాశీలం, మార్పు చెందేది.
పురుషుడు: చైతన్య స్వరూపం, నిష్క్రియమైన సాక్షి.
ప్రకృతి అనేది త్రిగుణముల (సత్త్వ, రజస, తమస) ఆధారంగా సృష్టిని విస్తరిస్తుంది. కానీ అది కదలడానికి, వ్యక్తం కావడానికి పురుషుని సాక్షి చైతన్యం అవసరం. పురుషుడు లేకపోతే ప్రకృతి నిర్జీవం; ప్రకృతి లేకుంటే పురుషుడు అనుభవించలేడు. ఈ ఇద్దరి సంబంధం వల్లే జీవం ఉత్పన్నమవుతుంది.

3. ఆత్మగా పురుషుడు

సనాతన ధర్మ తత్వంలో పురుషుడు = ఆత్మ. ప్రతి జీవిలో ఆత్మ ఉన్నంత మాత్రాన ఆ జీవి చైతన్యమయమవుతుంది. శరీరం ఒక "క్షేత్రం" లాంటిది, కానీ ఆ క్షేత్రాన్ని తెలుసుకొనే, అనుభవించే, నడిపించే శక్తి క్షేత్రజ్ఞుడు, అంటే పురుషుడు.
శరీరం = వస్త్రం
మనస్సు = సాధనం
ఇంద్రియాలు = కిటికీలు
బుద్ధి = నిర్ణయ యంత్రం
ఇవన్నింటినీ అధిగమించి వాటి వెనుక నిలిచి ఉన్న స్వరూపం పురుషుడు.

4. చైతన్య స్వరూపం

పురుషుడు చైతన్యమే గాని, చైతన్యం యొక్క కర్త కాదు. అతడు కేవలం సాక్షి. మన కళ్ళు ఒక అద్దంలా కనిపెట్టినా, అద్దం స్వయంగా ఏది చేయదు; కేవలం ప్రతిబింబిస్తుంది. అలాగే పురుషుడు ప్రపంచాన్ని అనుభవించగలడు కానీ తాను ఏ క్రియ చేయడు. ఈ "సాక్షి భావం"ని తెలుసుకోవడమే ఆధ్యాత్మిక జ్ఞానం.

5. గీతలో పురుషుని వివరణ

భగవద్గీత 15వ అధ్యాయం, పురుషోత్తమ యోగంలో మూడు రకాల పురుషులను వివరించారు:
క్షర పురుషుడు : శరీరానికి బంధింపబడిన జడత్వముతో కూడిన జీవులు.
అక్షర పురుషుడు : ఆత్మ స్వరూపంగా నిలిచి, మార్పులేని సత్యం.
పురుషోత్తముడు : సమస్త ఆత్మల మూలమైన పరమాత్మ.
ఇందులో ప్రతి జివాత్మ ఒక పురుషుడు, కానీ పరమ పురుషుడు అనేది సమస్తానికి మూలమైన పరమాత్మ.

6. పురుషుని లక్షణాలు

పురుషుని స్వభావం గురించి అనేక శాస్త్రాలు కొన్ని ముఖ్య లక్షణాలను చెప్పాయి:
అవినాశి : శరీరమో, మనసో, బుద్ధియో నశించవచ్చు, కానీ పురుషుడు నశించడు.
అచలుడు : మార్పు చెందడు; ఎప్పుడూ ఒకే స్వరూపంలో ఉంటాడు.
సాక్షి : సమస్తం జరుగుతున్నదాన్ని గమనించే వాడు, కానీ తానే చేసేవాడు కాదు.
ఆనంద స్వరూపి : శుద్ధ ఆనందం మరియు శాంతి మూలం.
నిర్గుణుడు : గుణాలు ప్రకృతికి చెందినవి; పురుషుడు వాటికి అతీతం.

7. వ్యక్తిగత అనుభవంలో పురుషుడు

మన రోజువారీ జీవితంలో మనం అనేక పాత్రలు పోషిస్తున్నాం: తండ్రి, తల్లి, స్నేహితుడు, ఉద్యోగి మొదలైనవి. కానీ ఈ పాత్రలు అన్నీ శరీరం, మనస్సు ఆధారంగా మాత్రమే ఉన్నాయి. ఈ పాత్రలన్నీ తొలగిపోతే కూడా "నేను ఉన్నాను" అనే భావన మాత్రం మిగులుతుంది. అదే పురుషుని సాక్షాత్కారం.
నిద్రలో కూడా మనం ఏమీ అనుభవించకపోయినా, "నేను నిద్రపోయాను" అని మెలుకువ వచ్చినప్పుడు గుర్తిస్తాం. ఈ గుర్తింపు శక్తి పురుషుని చైతన్యం నుంచే వస్తుంది.

8. విముక్తిలో పురుషుని పాత్ర

ఆధ్యాత్మిక సాధనల (యోగ, ధ్యానం, జ్ఞాన మార్గం) అంతిమ లక్ష్యం పురుషుని స్వరూపాన్ని తెలుసుకోవడమే. మనం శరీరం కాదు, మనస్సు కాదు, కర్మలు కాదు, కేవలం సాక్షి చైతన్యం అని గ్రహించినప్పుడు బంధనం తొలగిపోతుంది. అదే మోక్షం.

9. ఆధునిక దృక్పథం

ఇప్పటి శాస్త్రం కూడా ఒక స్థాయిలో పురుషుని సిద్ధాంతాన్ని అంగీకరించినట్లు కనిపిస్తుంది. న్యూరోసైన్స్, సైకాలజీ అన్నీ మనస్సు, మెదడు ఎలా పనిచేస్తాయో చెబుతాయి. కానీ "సాక్షి చైతన్యం ఎవరు?" అన్న ప్రశ్నకు మాత్రం పూర్తి సమాధానం ఇవ్వలేవు. కాబట్టి శాస్త్రం చైతన్యాన్ని శరీరపు ఫలితంగా మాత్రమే చూడగా, తత్వశాస్త్రం పురుషుడిని స్వతంత్రమైన చైతన్యమని నిర్ధారిస్తుంది.

10. ముగింపు

పురుషుడు అంటే కేవలం జీవి కాదు; ఆయన శాశ్వత చైతన్య స్వరూపం. శరీరపు క్రీడలన్నింటికి అతడు సాక్షి మాత్రమే. ఆయన పుట్టడు, చావడు, మారడు, గుణాలకు లోబడడు. ప్రకృతి యొక్క పరిణామాలను గమనిస్తూ ఉంటాడు. మనం ఎవరో నిజంగా తెలుసుకోవాలంటే శరీరాన్ని, మనసును, ఇంద్రియాలను అధిగమించి ఆ సాక్షి పురుషుడి వైపు చూడాలి. ఆ చైతన్యం తెలుసుకోవడమే నిజమైన జ్ఞానం, నిజమైన స్వాతంత్ర్యం.
మొత్తం చూస్తే పురుషుడు (ఆత్మ/చైతన్యం) అనేది ప్రతి జీవిలోని అమరత్వం, శాంతి, సాక్షిత్వం. అతడే మనలోని అసలు "నేను".