క్షేత్రం (శరీరం) ఏమిటి?

భగవద్గీతలో శ్రీకృష్ణుడు "క్షేత్రం" మరియు "క్షేత్రజ్ఞుడు" అనే రెండు ముఖ్యమైన భావనలను వివరిస్తాడు. 13వ అధ్యాయం "క్షేత్రక్షేత్రజ్ఞవిభాగయోగం"లో ఈ విషయం సవివరంగా చెప్పబడింది. "క్షేత్రం" అనగా మన శరీరం. ఈ శరీరం అనేది ఒక వ్యవసాయ భూమి లాంటిది. భూమిలో విత్తనాలు వేసి పంటలు పండించినట్లే, శరీరంలో కర్మల విత్తనాలను వేసి ఫలితాలను అనుభవిస్తాం. అందువల్ల శరీరాన్ని "క్షేత్రం" అని పిలుస్తారు.

క్షేత్రం యొక్క నిర్వచనం:

"క్షేత్రం" అంటే సాధారణంగా శరీరమనే క్షేత్రం. ఇది జడమైనది, ప్రాణములేని పదార్థములు కలయిక. ఇది ఆత్మకు నిలయం, ఆత్మ తాత్కాలికంగా నివసించే స్థలం. ఈ శరీరం ద్వారా ఆత్మ లోకాన్ని అనుభవిస్తుంది, జ్ఞానం పొందుతుంది, కర్మలు చేస్తుంది.
భగవద్గీత (13.1) ప్రకారం:
"ఇదం శరీరం కౌంతేయ క్షేత్రమిత్యభిధీయతే।"
→ ఈ శరీరాన్ని "క్షేత్రం" అని పిలుస్తారు.
అంటే శరీరం అనేది అనుభవాల భూమి, కర్మల ఫలితాలను అనుభవించే స్థలం.

క్షేత్రం యొక్క స్వరూపం:

శరీరం పంచభూతాల నుండి (భూమి, ఆప, అగ్ని, వాయు, ఆకాశం) ఏర్పడింది. ఈ భూతాలకు తోడు మనసు, బుద్ధి, అహంకారం కూడా శరీరానికి భాగాలు. ఇలా భౌతికమైన ఈ నిర్మాణం ఆత్మ లేని పక్షంలో అచేతనం.
పంచభూతాల సమాహారం – శరీరంలోని ఎముకలు భూమి తత్వం, రక్తం జలతత్వం, శరీర తాపం అగ్ని తత్వం, శ్వాస వాయు తత్వం, ఖాళీ స్థలాలు ఆకాశ తత్వం.
ఇంద్రియాలు – చూడటం, వినటం, వాసన చూడటం, రుచి చూడటం, స్పర్శించడం వంటి జ్ఞానేంద్రియాలు.
కర్మేంద్రియాలు – మాట్లాడటం, నడవడం, పనులు చేయడం వంటి అవయవాలు.
అంతఃకరణం – మనసు, బుద్ధి, అహంకారం – ఇవి శరీరానికి లోపలి నియంత్రణ వ్యవస్థ.

శరీరం ఎందుకు "క్షేత్రం"?

కర్మల విత్తనాల భూమి:
శరీరంలో మనం చేసే ప్రతి ఆలోచన, మాట, పని ఒక విత్తనం లాంటిది. దాని ఫలితం భవిష్యత్తులో పుడుతుంది. కాబట్టి శరీరం కర్మలకు క్షేత్రంగా పనిచేస్తుంది.

ఆత్మకు నిలయం:
శరీరమే ఆత్మకు తాత్కాలిక నివాసం. ఆత్మ శరీరం ద్వారా అనుభవాలను పొందుతుంది.

సుఖదుఃఖ అనుభవ స్థలం:
ఆనందం, బాధ, ఆశ, నిరాశ అన్నీ ఈ శరీరం ద్వారానే మనకు అనుభవంలోకి వస్తాయి.

జీవన ప్రయాణ వాహనం:
ఆత్మ అనేక జన్మల్లో ప్రయాణం చేస్తూ ఉంటుంది. ఈ ప్రయాణానికి శరీరమే వాహనం. ఒక శరీరం వదిలి, మరొక శరీరం ధరించి పునర్జన్మ జరుగుతుంది.

శరీరం యొక్క లక్షణాలు:

అనిత్యం (స్థిరత్వం లేని స్వభావం)
శరీరం పుట్టుకతో మొదలై, పెరిగి, వృద్ధాప్యానికి చేరి, మరణిస్తుంది. అందువల్ల ఇది నశ్వరమైనది.

జడత్వం
ఆత్మ లేకుండా శరీరం పనికిరాదు. కాబట్టి ఇది స్వయంగా సజీవం కాదు.

కార్యభూమి
శరీరమే కర్మల భూమి. పుణ్యం, పాపం అన్నీ శరీరం ద్వారానే సృష్టించబడతాయి.

వ్యతిరేకాల సమాహారం
శరీరంలోనే ఆనందం–వేదన, బలం–బలహీనత, ఆరోగ్యం–వ్యాధి, ఉత్సాహం–ఆలస్యము మొదలైన విరుద్ధ లక్షణాలు కలిసివుంటాయి.

శరీరం తాత్కాలికమని తెలుసుకోవడం:

మనిషి చేసే ప్రధాన తప్పు ఏమిటంటే – తనను శరీరమేనని భావించడం. కానీ వాస్తవం ఏమిటంటే, మనం ఆత్మలు, శరీరం కేవలం ఒక వస్త్రం మాత్రమే. భగవద్గీతలో (2.22) శరీరాన్ని వస్త్రాల్లా పోల్చారు:
"వాసాంసి జీర్ణాని యథా విహాయ, నవాని గృహ్ణాతి నరోఽపరాణి।"
→ పాత వస్త్రాలను వదిలి కొత్తవి వేసుకున్నట్లే, ఆత్మ పాత శరీరాన్ని విడిచి కొత్తదాన్ని ధరించుతుంది.
అందువల్ల శరీరాన్ని శాశ్వతమని, నిజమని భావించకూడదు. ఇది ఆత్మ అనుభవాల కోసం ఉన్న తాత్కాలిక సాధనం మాత్రమే.

క్షేత్రజ్ఞుడు – క్షేత్రంలో ఉన్నవాడు:

శరీరం "క్షేత్రం" అయితే, దానిలో నివసించే ఆత్మ "క్షేత్రజ్ఞుడు". శరీరం జడమైన భూమి, కానీ ఆత్మ ఉన్నప్పుడు అది ప్రాణముగా మారుతుంది.
ఆత్మ లేకపోతే శరీరం మృతదేహం అవుతుంది.
ఆత్మ ఉన్నంత వరకు శరీరం క్రియాశీలకంగా ఉంటుంది.
క్షేత్రజ్ఞుడు శరీరాన్ని వదిలి వెళ్లినప్పుడు, అది విరిగిపోయిన పాత్రలాంటిది అవుతుంది.

క్షేత్రం – సాధనమా లేక బంధమా?

శరీరం మనిషి చేతిలో రెండు విధాలుగా పనిచేస్తుంది:
సాధనముగా: శరీరాన్ని సద్గుణాలకు, సత్యాన్వేషణకు, ఆధ్యాత్మిక సాధనకు ఉపయోగిస్తే అది విముక్తికి సాధనమవుతుంది.
బంధముగా: శరీరాన్ని భోగాలకే పరిమితం చేస్తే, అది పాపాలకు కారణమై బంధనంగా మారుతుంది.
అందువల్ల శరీరాన్ని ఎలా వినియోగించాలో మన ఆలోచనలు, కర్మలు నిర్ణయిస్తాయి.

ఆధ్యాత్మిక దృష్టిలో క్షేత్రం:

ఆధ్యాత్మికంగా చూసుకుంటే శరీరం తాత్కాలిక సాధనం. శరీరాన్ని కాపాడుకోవడం అవసరం కానీ దానిపట్ల మితిమీరిన ఆసక్తి చూపడం తప్పు. యోగులు శరీరాన్ని ఒక వాహనంలా భావించి, ఆత్మజ్ఞానాన్ని పొందడానికి ఉపయోగిస్తారు.
శరీరం అనుభవాల పరికరం
శరీరం ధర్మాచరణానికి సహాయకం
శరీరం ఆత్మసాక్షాత్కారానికి సాధనం

ముగింపు:

అందువల్ల క్షేత్రం అనగా శరీరం. ఇది పంచభూతాల నిర్మాణం, ఇది ఆత్మకు తాత్కాలిక నివాసం. శరీరమే కర్మల విత్తనాలు వేసే భూమి, ఫలితాలను అనుభవించే స్థలం. అయితే ఇది నశ్వరమైనది, శాశ్వతమైంది కాదు. మన అసలు స్వరూపం "క్షేత్రజ్ఞుడు" అయిన ఆత్మ.
శరీరాన్ని క్షేత్రంగా గుర్తించి, ఆత్మను క్షేత్రజ్ఞుడిగా అర్థం చేసుకున్నవాడే జ్ఞాని. కాబట్టి మనిషి శరీరాన్ని పరమార్థ సాధనానికి వినియోగించి, ఆత్మసాక్షాత్కారాన్ని పొందితేనే ఈ "క్షేత్రం" యొక్క అసలు ఉద్దేశ్యం నెరవేరుతుంది.