గుణాలు ఆధారంగా యజ్ఞం ఎన్ని రకాలుగా విభజించబడుతుంది?

భారతీయ సంస్కృతిలో యజ్ఞం లేదా యాగం లేదా హోమం అనేది అత్యంత పవిత్రమైన ఆధ్యాత్మిక సాధన. ఇది కేవలం అగ్ని హోత్రంలో సమిధలు వేసి దేవతలను ఆహ్వానించడం మాత్రమే కాకుండా, మనసు, మాట, కర్మల ద్వారా దేవునికి, సమాజానికి, జీవరాశులకు సేవ చేయడం అనే విస్తృతార్థాన్ని కూడా కలిగివుంటుంది. గుణాలు ఆధారంగా భగవద్గీత 17వ అధ్యాయంలో శ్రీకృష్ణ పరమాత్మ యజ్ఞాలను మూడు రకాలుగా విభజించాడు. ఆ విభజన మనుషుల శ్రద్ధ ఆధారంగా ఉంటుంది. అవి సాత్విక యజ్ఞం, రాజసిక యజ్ఞం, తామసిక యజ్ఞం.

ఇప్పుడు వాటిని విస్తృతంగా పరిశీలిద్దాం:

1. సాత్విక యజ్ఞం

సాత్విక యజ్ఞం అనేది అత్యున్నతమైనది. ఇది శాస్త్రవిధానానుసారం, ఎటువంటి ఫలాపేక్ష లేకుండా, భక్తితో, ధర్మబుద్ధితో చేయబడుతుంది.
లక్షణాలు :
- శాస్త్రాలు చెప్పిన విధంగా జరగాలి.
- సమయానికి, పద్ధతిగా, పవిత్రతతో చేయాలి.
- యజ్ఞం చేయడానికి ఉద్దేశం “లోకక్షేమం” మరియు “ఆత్మశుద్ధి”.
- ఫలితం కోసం కాకుండా, ఇది నా కర్తవ్యం అన్న భావనతో జరుపుతారు.
- యజ్ఞంలో దైవభావం ప్రధానమవుతుంది.
ఉదాహరణలు :
- అగ్ని హోత్రం, వేదోక్త యజ్ఞాలు, నిత్య పూజలు.
- భగవంతుని నామస్మరణ, సమాజ సేవ, దానం కూడా సాత్విక యజ్ఞాలుగానే పరిగణించబడతాయి.
ఫలితం :
- మనసుకు ప్రశాంతి లభిస్తుంది.
- భక్తిలో స్థిరత్వం వస్తుంది.
- యజ్ఞం ద్వారా దైవానుగ్రహం పొందినవాడు పరమాత్మ సన్నిధికి చేరుకుంటాడు.

2. రాజసిక యజ్ఞం

రాజసిక యజ్ఞం సాత్వికానికి కిందిస్థాయి. దీనిలో శాస్త్రవిధి ఉండవచ్చు కానీ ఫలాపేక్ష అనగా ప్రత్యేక లాభం కోరిక ప్రధానంగా ఉంటుంది.
లక్షణాలు :
- యజ్ఞం ద్వారా పేరు, కీర్తి, సంపద, శక్తి లేదా స్వర్గం కోరిక.
- "నేను యజ్ఞం చేశాను" అని ఇతరులకు చూపించుకోవడం.
- శాస్త్రాన్ని పాటించేవారు కాని ఆచరణలో స్వార్థం కలిసివుంటుంది.
- భగవంతుడికి అర్పించినట్లు అనిపించినా, నిజానికి స్వప్రయోజనం దాగి ఉంటుంది.
ఉదాహరణలు:
- పెద్ద ఎత్తున పూజలు చేసి ప్రజల ప్రశంస పొందడం.
- ప్రత్యేక వ్రతాలు, హోమాలు చేసి “నాకు ఈ కోరిక తీర్చాలి” అని కోరుకోవడం.
- ధనసమృద్ధి, సంతానం, కీర్తి కోసం చేసే యజ్ఞాలు.
ఫలితం :
- తాత్కాలిక ఫలితాలు లభిస్తాయి.
- మనసుకు నిజమైన ప్రశాంతి రాదు.
- జన్మ మరణ చక్రంలో బంధనం కొనసాగుతుంది.

3. తామసిక యజ్ఞం

తామసిక యజ్ఞం అనేది అత్యల్ప స్థాయి. ఇది శాస్త్రవిధులు లేకుండా, అజ్ఞానంతో, భయంతో, ద్వేషంతో లేదా వ్యంగ్యంగా జరుపబడుతుంది.
లక్షణాలు:
- శాస్త్రాన్ని పట్టించుకోకపోవడం.
- భయంతో “ఏదో కీడు జరుగుతుందేమో” అని చేసి ఉండటం.
- ద్వేషం లేదా విరోధ భావంతో యజ్ఞం చేయడం.
- ఎలాంటి భక్తి లేకుండా కేవలం ప్రదర్శన కోసం చేయడం.
ఉదాహరణలు :
- జంతు హింసతో జరిగే యజ్ఞాలు.
- మద్యం, మాంసం వంటి పదార్థాలతో చేసేవి.
- దైవాన్ని గౌరవించకపోవడం, హేళనగా ఆచరించడం.
ఫలితం:
- అజ్ఞానాన్ని పెంచుతుంది.
- దైవానుగ్రహం దక్కదు.
- తామసిక యజ్ఞం వల్ల కర్మబంధనాలు మరింతగా పెరుగుతాయి.

ముగింపు

భగవద్గీత మనకు స్పష్టంగా చెబుతుంది:
- సాత్విక యజ్ఞం మనకు శాశ్వత మోక్షానికి దారి తీస్తుంది.
- రాజసిక యజ్ఞం తాత్కాలిక ఫలితాలను ఇస్తుంది.
- తామసిక యజ్ఞం మనసును ఇంకా అజ్ఞానంలో ముంచేస్తుంది.
అందువల్ల మనం ఎప్పుడూ సాత్విక యజ్ఞంనే ఆచరించాలి. యజ్ఞం అనేది కేవలం అగ్నికి సమిధలు వేయడం కాదు. మన రోజువారీ జీవనంలో స్వార్థరహిత సేవ, సత్యనిష్ఠ భక్తి, దైవచింతన కూడా యజ్ఞమే. ప్రతి శ్వాసలో, ప్రతి కర్మలో “ఇది దైవార్పణం” అనే భావనతో ఉంటే, అదే నిజమైన సాత్విక యజ్ఞం అవుతుంది.

కృష్ణం వందే జగద్గురుమ్

How many types of yajna are there?