భక్తి, జ్ఞానం, త్యాగం — వీటిలో మోక్షానికి పరమమార్గం ఏది?

మనిషి జీవితంలో పరమలక్ష్యం మోక్షం. జననమరణ చక్రం నుండి విముక్తి పొంది, పరమాత్మలో లయమవ్వడం మోక్షం అని శాస్త్రాలు చెబుతున్నాయి. అయితే ఈ మోక్షాన్ని పొందడానికి వేదాలు, ఉపనిషత్తులు, భగవద్గీత వంటి గ్రంథాలలో మూడు ప్రధాన మార్గాలను సూచించాయి — భక్తి, జ్ఞానం, త్యాగం. ఈ మూడు మార్గాలలో ఏది పరమమార్గం అన్నది లోతుగా పరిశీలించాలి.

1. జ్ఞాన మార్గం

జ్ఞానమనే దీపం అజ్ఞానాన్ని తొలగిస్తుంది. శాస్త్రాధ్యయనం, తాత్త్విక విచారం, “ఆత్మ ఏమిటి? పరమాత్మ ఏమిటి?” అనే ప్రశ్నలపై లోతైన ధ్యానం ద్వారా సాధకుడు ఆత్మ-పరమాత్మ ఏకత్వాన్ని గ్రహిస్తాడు.

• ఉపనిషత్తులు చెప్పిన “అహం బ్రహ్మాస్మి”, “తత్త్వమసి” వంటి మహావాక్యాలు ఈ జ్ఞాన మార్గానికే మూలస్తంభాలు.
• జ్ఞాని తనను శరీరమని భావించకుండా, పరమాత్మ స్వరూపమని గుర్తిస్తాడు.
• జ్ఞానయోగం ద్వారా అహంకారం, దేహభావం తొలగిపోయి మోక్షాన్ని పొందుతాడు.

అయితే జ్ఞానమార్గం సాధన చాలా కఠినమైనది. గాఢమైన ధ్యానం, శాస్త్రవిచారణ, మనోనిగ్రహం లాంటి కఠోర సాధన అవసరం. సాధారణ గృహస్థుడికి ఈ మార్గం సులభం కాదు.

2. త్యాగ మార్గం

భగవద్గీతలో శ్రీకృష్ణుడు త్యాగం గురించి విస్తృతంగా చెప్పాడు. త్యాగం అంటే కర్మలను వదిలేయడం కాదని, కర్మఫలాసక్తిని వదిలి చేయడం అని గీతా బోధ.

• త్యాగి స్వార్థరహితంగా కర్మ చేస్తాడు.
• అతడు “నేనే చేశాను” అనే అహంకారాన్ని విడిచి, అన్నీ పరమేశ్వరార్పణం అన్న భావంతో చేస్తాడు.
• ఇలాంటి త్యాగి శుద్ధుడై మోక్షానికి చేరుకుంటాడు.

అయితే త్యాగం కూడా కఠినమైన సాధన. మనసులో ఉండే అహంకారాన్ని, ద్రవ్యాసక్తిని పూర్తిగా వదిలేయడం ప్రతి ఒక్కరికి సులభం కాదు.

3. భక్తి మార్గం

భక్తి అనగా పరమాత్మపై ఏకాగ్ర ప్రేమ. భగవద్గీతలో “భక్త్యా మామభిజానాతి” అని శ్రీకృష్ణుడు స్పష్టంగా చెప్పాడు.

• భక్తుడు ఆత్మార్పణంతో, ప్రేమతో దేవుని స్మరిస్తాడు.
• భక్తి మార్గంలో కఠినమైన తాత్త్విక విచారం అవసరం లేదు. సాధారణ గృహస్థుడైనా, స్త్రీ, శూద్రుడు, ఎవరైనా భక్తితో మోక్షాన్ని పొందగలరు.
• నామస్మరణ, కీర్తన, పూజ, సేవ — ఇవన్నీ భక్తిమార్గంలో భాగాలు.

భగవద్గీత 18వ అధ్యాయం చివరగా శ్రీకృష్ణుడు అర్జునునికి ఇచ్చిన ఉపదేశం దీనికే నిదర్శనం:
“సర్వధర్మాన్ పరిత్యజ్య మామేకం శరణం వ్రజ” — అన్ని ధర్మాలను వదిలి నన్ను మాత్రమే శరణు పొందు. నేను నిన్ను పాపములన్నిటి నుండి విమోచిస్తాను.
ఇది చూపిస్తున్నది ఏమిటంటే — చివరికి మోక్షానికి పరమమార్గం భక్తి .

మూడింటి సమన్వయం

అయినా గమనించవలసినది ఏమిటంటే — జ్ఞానం, త్యాగం, భక్తి ఒకదానితో ఒకటి విరుద్ధం కావు.

• జ్ఞానం భక్తికి వెలుగునిస్తుంది. భక్తుడు జ్ఞానం కలిగి ఉంటే భక్తి అంధవిశ్వాసంగా మారదు.
• త్యాగం భక్తికి పవిత్రతను ఇస్తుంది. త్యాగరహిత భక్తి స్వార్థభక్తిగా మారిపోతుంది.
• భక్తి ఈ రెండింటినీ సమన్వయం చేసి పరమాత్మ శరణు పొందే మార్గంగా మారుతుంది.

ముగింపు

మోక్షానికి మూడు మార్గాలు ఉన్నా — జ్ఞానం, త్యాగం, భక్తి — వాటిలో భక్తినే పరమమార్గం అని గీతా శాస్త్రం తేల్చి చెబుతోంది.

• జ్ఞానం ఉన్నవాడు కూడా పరమాత్మను ప్రేమించాలి.
• త్యాగి కూడా చివరికి భగవంతుని శరణు పొందాలి.
• కాని ఒక నిర్భలుడైనా, అజ్ఞానుడైనా, ఏ వర్గానికైనా చెందినవాడైనా — అతడు భక్తితో మోక్షాన్ని పొందగలడు.

అందువల్ల “భక్తి” మోక్షానికి చివరి, సులభ, పరమమార్గం.

కృష్ణం వందే జగద్గురుమ్

what is the path to salvation