ధ్యానం చేయలేని వారికి మోక్ష మార్గాలు

ధ్యానం చేయలేని వారు ఏ విధమైన మార్గం అనుసరించి మోక్షాన్ని పొందగలరు?

మనసును ఏకాగ్రం చేసి ధ్యానం చేయడం అనేది ఆధ్యాత్మిక సాధనలో ఒక గొప్ప మార్గం. కానీ ప్రతి ఒక్కరి జీవనశైలి, మనస్థితి, వాతావరణం వేరుగా ఉండటం వలన అందరికీ ధ్యానం సాధ్యమవదు. కొందరికి దీర్ఘకాలిక ధ్యానంలో కూర్చోవడం కష్టం, మరికొందరికి ఆలోచనలను నియంత్రించడం కష్టమవుతుంది. అయితే భగవద్గీత, ఉపనిషత్తులు, పురాణాలు అన్నీ ఒకే విషయాన్ని చెబుతున్నాయి—మోక్షానికి ఒకే మార్గం ఉండదు. ధ్యానం చేయలేని వారు కూడా అనేక ఇతర మార్గాలను అనుసరించి పరమపదాన్ని పొందవచ్చు. ఇప్పుడు వాటిని వివరంగా చూద్దాం.

1. కర్మయోగం – కర్తవ్యాన్ని పరమేశ్వరార్థం చేయడం

ధ్యానం చేయలేని వారికి సులభమైన మరియు శ్రేష్ఠమైన మార్గం కర్మయోగం.
కర్మయోగం అనగా మన కర్తవ్యాలను ఫలాపేక్ష లేకుండా, పరమేశ్వరునికి సమర్పణ భావంతో చేయడం.
భగవద్గీతలో శ్రీకృష్ణుడు “కర్మణ్యేవాధికారస్తే” అని చెప్పాడు. అంటే మనకు కర్తవ్యమే హక్కు, ఫలంపై అధికారం ఉండదు.
ఒక వ్యక్తి తన కర్తవ్యాన్ని స్వార్థరహితంగా, సేవాభావంతో చేస్తే, ఆ కర్మలు అతనికి బంధనాన్ని కాకుండా విముక్తిని కలిగిస్తాయి.
ఉదాహరణ: ఒక వైద్యుడు తన వృత్తిని కేవలం డబ్బు కోసం కాకుండా సేవా భావంతో చేస్తే, అతని కర్మ మోక్షానికి దారి తీస్తుంది.

2. భక్తియోగం – భగవద్భక్తి ద్వారా మోక్షం

ధ్యానం కష్టమయ్యే వారికి భక్తి మార్గం అత్యంత సులభమైనది.
భక్తి అనేది మనసును, హృదయాన్ని దైవమునకు అర్పించడం.
గీతలో “భక్తా మామభిజానాతి” అని శ్రీకృష్ణుడు చెప్పాడు. అంటే భక్తుడు మాత్రమే నిజంగా నన్ను తెలుసుకోగలడు.
భక్తి ద్వారానే మనసు క్రమంగా శుద్ధమవుతుంది. ధ్యానం కంటే ఇది సహజమైన మార్గం.
భక్తి రూపాలు:
- శ్రవణం – దైవగుణాలను వినడం.
- కీర్తనం – దైవనామస్మరణ.
- సేవ – ఆలయం లేదా సమాజంలో సేవ.
- సత్సంగం – మహానుభావుల సహవాసం.

3. జ్ఞానయోగం – ఆత్మస్వరూప జ్ఞానం

ధ్యానం సాధనలో కూర్చోలేని వారు అధ్యయనం ద్వారా మోక్షానికి చేరవచ్చు.
ఉపనిషత్తుల, గీత, పురాణాల పఠనం ద్వారా “నేను శరీరం కాదు, నేను ఆత్మ” అనే జ్ఞానం కలుగుతుంది.
ఈ జ్ఞానం పెరిగిన కొద్దీ మమకారం, అహంకారం తొలగిపోతాయి.
“బ్రహ్మవిత్ బ్రహ్మైవ భవతి” అంటే బ్రహ్మాన్ని తెలుసుకున్నవాడు తానే బ్రహ్మమైపోతాడు.

4. సేవామార్గం – సమాజసేవ

ధ్యానం చేయలేని వారు సమాజ సేవ ద్వారానే దైవానికి చేరవచ్చు.
పేదలకి సహాయం చేయడం, అనాథలకు ఆహారం పెట్టడం, రోగుల సేవ చేయడం
నిస్వార్థ సేవ పరమేశ్వరుడికి సమర్పణగా పరిగణించబడుతుంది.
సేవ ద్వారా మనసు మృదువుగా, కరుణతో నిండిపోతుంది. ఇది మోక్షానికి దారి తీస్తుంది.

5. సంకీర్తన మార్గం – నామస్మరణ

ధ్యానం చేయలేని వారికి అత్యంత సులభమైన సాధన నామసంకీర్తన.
దైవనామాన్ని జపించడం, భజన చేయడం మనసును ఏకాగ్రం చేస్తుంది.
కాలి యుగంలో నామసంకీర్తనే ప్రధాన మార్గం అని పురాణాలు చెబుతున్నాయి.
“హరినామం” ద్వారా మనసు శాంతిస్తుంది, ఆత్మ శుద్ధమవుతుంది.

6. సత్సంగ మార్గం

ధ్యానం చేయడం కష్టం అయినప్పటికీ సత్సంగంలో పాల్గొనడం ద్వారా ఆత్మలోకానికి చేరవచ్చు.
సత్సంగం అనగా సద్గురువులు, మహానుభావులు, భక్తుల సమాజంలో ఉండడం.
వారు చెప్పే జ్ఞానం, గానం, కీర్తన మనసును ఆధ్యాత్మికత వైపు నడిపిస్తాయి.
“సత్సంగత్వే నిస్సంగత్వం, నిస్సంగత్వే నిర్మోహత్వం” అని భజగోవిందం లో చెప్పబడింది.

7. అనన్య శరణాగతి – దైవానుగ్రహంపై ఆధారపడడం

ధ్యానం చేయలేని వారు పూర్తిగా భగవంతుని కృపపై ఆధారపడవచ్చు.
మన బలహీనతలను ఒప్పుకొని, దైవానుగ్రహం కోరుకోవడం అనేది నిజమైన వినయం.
భక్తుడు తన అశక్తిని అంగీకరించి, “నీవే రక్షకుడు” అని భావిస్తే, మోక్షం సులభంగా లభిస్తుంది.

ముగింపు

ధ్యానం చేయలేని వారికి మోక్ష ద్వారం మూసుకుపోదు. ధ్యానం ఒక మార్గం మాత్రమే, కానీ అది ఏకైక మార్గం కాదు. కర్మయోగం, భక్తి, జ్ఞానం, సేవ, నామసంకీర్తన, సత్సంగం వంటి అనేక మార్గాలు ఉన్నాయి. మన స్వభావానికి తగిన మార్గాన్ని ఎంచుకుని, స్థిరంగా ఆచరిస్తే, దైవానుగ్రహం కలిగి, చివరకు మోక్షం పొందవచ్చు.
భగవద్గీతలో శ్రీకృష్ణుడు చెప్పినట్లే — “ఎవడు నన్ను ఏ రూపంలో పూజిస్తాడో, నేను అతనికి ఆ విధంగానే ఫలితమిస్తాను.”
అందువల్ల ధ్యానం చేయలేని వారికీ మోక్షం సాధ్యం, కేవలం దృఢమైన విశ్వాసం, నిస్వార్థ కర్మ, భక్తి అవసరం.