భక్తి సాధన చేయలేని వారు మోక్షం కొరకు ఏ మార్గాన్ని అనుసరించాలి ?

భగవద్గీత 12వ అధ్యాయం, "భక్తి యోగం," మనుష్యుల ఆధ్యాత్మిక సాధనకు అనేక మార్గాలను చూపిస్తుంది. ఈ అధ్యాయం ప్రధానంగా భక్తి యొక్క ప్రాధాన్యతను వివరిస్తుంది. అయితే, ప్రతీ మనిషి స్వభావం, మనసు స్థితి, సామర్థ్యం ఒకేలా ఉండదు. అందువల్ల, శ్రీకృష్ణుడు అర్జునునికి భక్తి సాధన చేయలేని వారు ఏ మార్గం అనుసరించాలో కూడా స్పష్టంగా వివరించాడు. ఈ బోధన మనసులో భక్తి స్థిరపడకపోయినా, క్రమంగా ఆధ్యాత్మిక ప్రగతి సాధించడానికి మార్గాన్ని చూపుతుంది.

భక్తి సాధనలో లోపం ఉన్నవారు

భక్తి అంటే పరమాత్మ పట్ల అనురాగంతో, నిస్వార్థ భావంతో సమర్పించుకోవడం. కానీ అందరూ ఈ స్థితికి వెంటనే చేరుకోలేరు. కొందరికి ధ్యానం చేయడం కష్టం, మరికొందరికి పరమాత్మపై నిరంతర చింతన సాధ్యం కాదు. గృహస్థ జీవనంలో బిజీగా ఉన్నవారు, మనసు ఎప్పుడూ శాంతిగా ఉండని వారు, అనేక సమస్యల్లో చిక్కుకుపోయిన వారు శుద్ధ భక్తిని కొనసాగించడం కష్టంగా భావిస్తారు.
ఇలాంటి వారికోసం గీత 12వ అధ్యాయం ఒకే ఒక మార్గాన్ని కాకుండా, దశల వారీగా అనుసరించగల మార్గాలను సూచిస్తుంది.

మార్గాల క్రమపద్ధతి - శ్రీకృష్ణుని బోధ

ధ్యానం ద్వారా ఏకాగ్రత (అభ్యాస యోగం)
శ్రీకృష్ణుడు మొదట అర్జునునికి, "నా మీద మనస్సును కేంద్రీకరించి ఎప్పుడూ నన్ను ఆలోచించు" అని చెబుతాడు. కానీ ఎవరైనా అది చేయలేకపోతే? అప్పుడు ఆయన అభ్యాస యోగాన్ని సూచిస్తాడు. అంటే ప్రతిరోజూ కొంత సమయం కేటాయించి, మనస్సును పరమేశ్వరునిపై నిలుపుతూ సాధన చేయడం. అలవాటు పెరిగితే భక్తి పద్ధతి సహజంగా అవుతుంది.

అభ్యాసం కష్టం అయితే – కర్మ ద్వారా సేవ
ఎవరైనా ధ్యానమూ చేయలేకపోతే, లేదా అభ్యాసంలో నిరంతరంగా ఉండలేకపోతే, అప్పుడు కృష్ణుడు "నా కోసమే కర్మ చేయి" అని చెబుతాడు. అంటే ప్రతిరోజు చేసే పనులను స్వార్థం కోసం కాకుండా, పరమేశ్వరుని కోసం సమర్పించాలి. గృహకార్యాలు, వృత్తి, సామాజిక సేవ – ఇవన్నీ ‘దైవార్పణ’ భావంతో చేస్తే అది భక్తిలో భాగం అవుతుంది.

అది కూడా కష్టమైతే – ఫలత్యాగం (కర్మఫల సంసర్గం లేకుండా చేయడం)
ఎవరికైనా పరమేశ్వరుని కోసం కర్మ చేయడం అసాధ్యం అయితే, కనీసం తమ కర్మ ఫలాలపై ఆసక్తి లేకుండా పని చేయాలి. పనులు చేస్తూ వాటి ఫలితాలను తమ స్వార్థ ప్రయోజనాల కోసం కాకుండా, సమాజ హితానికి లేదా దైవసంకల్పానికి సమర్పించాలి. ఇది "నిష్కామ కర్మ" అనే సూత్రం.

మరింత సులభ మార్గం – దానం, సేవ, పరార్థ జీవనం
కర్మఫలత్యాగం కూడా కష్టంగా అనిపించే వారికి కనీసం దానం చేయడం, ఇతరులకు సహాయం చేయడం, సమాజానికి ఉపయోగపడే పనులు చేయడం ద్వారా భక్తి మార్గంలో అడుగుపెట్టమని శ్రీకృష్ణుడు సూచించాడు.

కర్మ – భక్తి సంబంధం

భక్తి అనేది మనసును పరమేశ్వరునిపై నిలిపి, నిస్వార్థంగా సమర్పించుకోవడం. కానీ దానికి దారి చూపేది కర్మయే. ఎందుకంటే కర్మ మనిషిని బాహ్య లోకానికి కట్టిపడేస్తుంది. కర్మను సరిగా మలిస్తే అది భక్తికి పునాదిగా మారుతుంది.
- నిష్కామ కర్మ → మనసు శుద్ధి → భక్తి
- ఫలత్యాగం → అహంకార తగ్గింపు → పరమేశ్వరార్పణ భావం
- దానం, సేవ → కరుణ, దయాభావం పెంపు → దైవభక్తి
- అందువల్ల, కర్మ అనేది భక్తికి ప్రత్యామ్నాయం కాదు; అది భక్తికి వంతెన.
- భక్తి సాధన చేయలేని వారికి గీత బోధనం
- నీవు ఎప్పుడూ పరమేశ్వరుని ధ్యానంలో లీనమై ఉండలేకపోతే – అభ్యాసం చేయి.
- అభ్యాసం కూడా కుదరకపోతే – నా కోసం కర్మ చేయి.
- అది కూడా కష్టమైతే – కర్మ ఫలాన్ని త్యజించు.
- కనీసం – దానం, సేవ ద్వారా ఇతరుల హితాన్ని కోరుకో.
- ఈ నాలుగు దశలు ప్రతీ వ్యక్తి సామర్థ్యానికి తగ్గట్లు ఉంటాయి.

ముగింపు

భగవద్గీత 12వ అధ్యాయం మనసులో శుద్ధ భక్తి పుట్టకపోయినా, దాని వైపు తీసుకువెళ్ళే ప్రత్యామ్నాయ మార్గాలను చూపిస్తుంది. ప్రతి ఒక్కరు ఒకే స్థాయిలో ఉండరు. ఎవరికైనా భక్తి సహజమైతే అది శ్రేష్ఠం. కానీ భక్తి సాధనలో వెనుకబడ్డవారు కర్మ, ఫలత్యాగం, దానం వంటి పద్ధతుల ద్వారా క్రమంగా దైవసాక్షాత్కారానికి చేరుకోవచ్చు.
అందువల్ల ప్రశ్నకు సమాధానం ఇలా:
భక్తి సాధన చేయలేని వారు కనీసం కర్మలో నిస్వార్థతను పెంచుకోవాలి. క్రమంగా అది భక్తికి మార్గం చూపి, ఆత్మశాంతి మరియు పరమేశ్వరుని కృపను పొందే దిశగా నడిపిస్తుంది.