యోగి తన మనస్సు, ఇంద్రియాలను ఎలా అదుపులో ఉంచుకోవాలి?

భగవద్గీత ఒక ఆధ్యాత్మిక మార్గదర్శిని. ఇందులో శ్రీకృష్ణుడు మనుష్యుని కర్మ, జ్ఞానం, యోగం, భక్తి వంటి మార్గాలను వివరిస్తూ పరమార్థానికి దారి చూపుతాడు. 5వ అధ్యాయం ముఖ్యంగా కర్మయోగం, సన్యాసం, సమబుద్ధి మరియు యోగి లక్షణాలపై దృష్టి సారిస్తుంది. ఈ అధ్యాయంలో ఒక ప్రధానమైన అంశం – యోగి తన మనస్సు, ఇంద్రియాలను ఎలా అదుపులో ఉంచుకోవాలి అనేది. ఎందుకంటే మనస్సు మరియు ఇంద్రియాలు నియంత్రణలో లేనివారికి శాంతి ఉండదు; శాంతి లేకపోతే బ్రహ్మనిర్వాణం అనే పరమానందం పొందడం అసాధ్యం.

1. ఇంద్రియాలు – మనిషి శత్రువులు లేదా మిత్రులు

మనిషి శరీరంలో కళ్ళు, చెవులు, నాలుక, చర్మం, ముక్కు అనే ఐదు ఇంద్రియాలు బయట ప్రపంచానికి తలుపుల వంటివి. వీటివల్ల మనం సుఖదుఖాలను అనుభవిస్తాము. ఇంద్రియాలు వశంలో లేకుంటే మనిషి కోరికలకు బానిసవుతాడు. ఉదాహరణకు, నాలుక రుచికోసం తహతహలాడితే ఆరోగ్యానికి హానికరమైన ఆహారాన్నికూడా తింటుంది. కళ్ళు వాంఛలపై దృష్టి పెట్టితే మనస్సు చెదరిపోతుంది. కాబట్టి యోగి ఇంద్రియాలను నియంత్రించి, అవి మనస్సు ఆధీనంలో ఉండేలా కృషి చేస్తాడు.

2. మనస్సు నియంత్రణ ప్రాధాన్యం

మనస్సు చంచలమైనది, వేగంగా పరిగెడుతుంది. కృష్ణుడు గీతలో "మనస్సు మిత్రుడై కూడా ఉంటుంది, శత్రువై కూడా ఉంటుంది" అని చెబుతాడు. శిక్షణ పొందిన మనస్సు యోగికి మిత్రుడిగా మారుతుంది. కానీ శిక్షణ లేకుండా ఉన్న మనస్సు శత్రువై, యోగిని అజ్ఞానంలో పడేస్తుంది. కాబట్టి మనస్సును ఏకాగ్రత, ధ్యానం, భక్తి, సత్సంగం ద్వారా శాంతిపరచాలి.

3. ఇంద్రియ నియంత్రణ సాధన పద్ధతులు

ధ్యానం: యోగి ప్రతిరోజూ ధ్యానం చేస్తాడు. శ్వాసపై దృష్టి కేంద్రీకరించడం లేదా భగవంతుని రూపం ధ్యానించడం ద్వారా మనస్సు స్థిరపడుతుంది.
సమబుద్ధి: కర్మఫలాసక్తి లేకుండా పనులు చేయడం, సుఖదుఖాలను సమంగా చూడడం ద్వారా ఇంద్రియాలు స్థిరపడతాయి.
విరక్తి: అనవసరమైన కోరికలను తగ్గించడం. అనేక కోరికలు ఉంటే ఇంద్రియాలు ఎప్పుడూ బయటకే పరిగెడుతాయి. విరక్తి ద్వారా మనిషి లోపల శాంతిని పొందగలడు.
సత్సంగం: సద్గురు, సత్సహవాసం ద్వారా మనస్సు నిర్మలమవుతుంది. చెడు సాంగత్యం ఇంద్రియాలను మరింత ప్రేరేపిస్తుంది.
అహార నియమం: భగవద్గీతలో కృష్ణుడు మితాహారాన్ని సూచించాడు. ఇంద్రియ నియంత్రణలో ఆహారం ముఖ్యమైన పాత్ర పోషిస్తుంది.

4. యోగి యొక్క దృష్టి – సమత్వ భావన

యోగి కర్మ చేస్తున్నప్పటికీ ఫలానికి అతుక్కుపోడు. ఒకవేళ ఇంద్రియాలు బయట ప్రపంచంలో మునిగితే అతనికి అసూయ, లోభం, కోపం పెరుగుతాయి. కాని యోగి సమత్వ భావనతో జీవించడంతో ఇంద్రియాలు శాంతమవుతాయి. భగవద్గీతలో "సమదర్శినః" అని చెప్పబడినట్లుగా యోగి బ్రాహ్మణుడు, గోవు, ఏనుగు, కుక్క, చాండాలుడు అందరినీ సమంగా చూస్తాడు. ఈ సమబుద్ధి ద్వారా ఇంద్రియాలు నియంత్రణలో ఉంటాయి.

5. మనస్సు, ఇంద్రియాల నియంత్రణ వలన లభించే ఫలితాలు

అంతరంగ శాంతి: యోగి ఎలాంటి పరిస్థితుల్లోనైనా శాంతంగా ఉంటాడు.
బ్రహ్మనిర్వాణం: మనస్సు ఇంద్రియాలు వశంలో ఉన్న యోగి పరమానందాన్ని అనుభవిస్తాడు.
అజ్ఞాన నివృత్తి: చంచల మనస్సు తొలగిపోతే జ్ఞానం వెలుగుతుంది.
సత్యమైన స్వేచ్ఛ: ఇంద్రియాలను నియంత్రించినవాడే నిజమైన స్వేచ్ఛను పొందుతాడు.

6. ప్రాక్టికల్ ఉదాహరణలు

ఒక విద్యార్థి తన ఇంద్రియాలను నియంత్రించకపోతే, టీవీ, ఫోన్, ఆటలతో సమయాన్ని వృధా చేస్తాడు. కానీ నియంత్రిత మనస్సు, ఇంద్రియాలతో ఉంటే విద్యలో ఏకాగ్రత పెరుగుతుంది. అదే విధంగా ఒక భక్తుడు భగవంతునిపై ధ్యాస పెట్టి కోరికల బంధనాలను అధిగమిస్తే అతను శాంతిని అనుభవిస్తాడు.

7. కృష్ణుడు సూచించిన ఆచరణ విధానం

భగవద్గీత 5వ అధ్యాయంలో కృష్ణుడు యోగికి సూచించిన ఆచరణ ఇలా ఉంది:
* ఇంద్రియాలు బయట వస్తువులపై మునిగిపోకుండా వాటిని మనస్సు ఆధీనంలో ఉంచాలి.
* మనస్సు భగవంతునిపై నిలుపుకోవాలి.
* సమబుద్ధితో కర్మ చేయాలి.
* కర్మఫలాన్ని భగవంతునికి సమర్పించాలి.
* ధ్యానం, విరక్తి ద్వారా కోరికలను తగ్గించాలి.

8. ముగింపు

యోగి తన మనస్సు, ఇంద్రియాలను అదుపులో ఉంచుకోవడం అనేది అత్యంత ముఖ్యమైన సాధన. అది లేకుండా ఆధ్యాత్మిక ప్రగతి సాధ్యం కాదు. నియంత్రిత మనస్సు, ఇంద్రియాలు యోగిని భౌతిక లోకపు బంధనాల నుండి విముక్తి చేస్తాయి. ఈ నియంత్రణ ద్వారా అతను శాంతి, ఆనందం, బ్రహ్మనిర్వాణాన్ని పొందుతాడు. గీత సందేశం ప్రకారం, యోగి తన జీవితాన్ని సమతుల్యంగా నడిపించుకోవడమే పరమార్థానికి దారి చూపుతుంది.
మొత్తం చెప్పుకోవాలంటే: మనస్సు, ఇంద్రియాలు నియంత్రణలో ఉంటే యోగి దివ్యజీవితం గడుపుతాడు. కృష్ణుడు చెప్పినట్లుగా “ఆత్మవశ్యః శాంతిమ్ ఆప్నోతి” – తనను తాను జయించిన వాడే శాంతిని పొందగలడు. ఇది యోగికి అవసరమైన అసలైన సాధన.