ధ్యానంలో యోగి మనస్థితి

భగవద్గీత 6వ అధ్యాయం "ధ్యానయోగం" అనే పేరుతో ప్రసిద్ధి చెందింది. ఈ అధ్యాయంలో శ్రీకృష్ణుడు యోగి యొక్క ఆచరణ, మనస్సు నియంత్రణ, ధ్యాన పద్ధతి, మరియు భక్తియుక్త ధ్యానానికి సంబంధించిన నియమాలను విపులంగా వివరించాడు. ధ్యానయోగం అనేది యోగి జీవనానికి పునాది వంటిది. ముఖ్యంగా మనస్సును ఏకాగ్రత చేసి, పరమాత్మలో నిలుపుకోవడం ద్వారానే యోగి ఆత్మసాక్షాత్కారానికి చేరుకుంటాడు.

ధ్యానంలో యోగి ఏ విధమైన మనస్థితి కలిగి ఉండాలి?

ధ్యానం చేయబోయే యోగి కొన్ని ముఖ్యమైన మనస్థితులను పొందాలి:
అచంచలమైన మనసు : యోగి మనసు బాహ్య విషయాలపై ఆకర్షితమవకుండా, ఒకే దివ్య విషయంపై నిలకడగా ఉండాలి. ఇది సముద్రంలో అలలు లేని ప్రశాంతత వంటిది.
సమబుద్ధి స్థితి : సుఖం, దుఃఖం, లాభం, నష్టం, గౌరవం, అవమానం అన్నిటినీ సమానంగా స్వీకరించే మనస్తత్వం ఉండాలి. అలా చేయగలిగితే ధ్యానం లోతుగా సాగుతుంది.
విరక్తి భావం : యోగి ధ్యానం చేస్తున్నప్పుడు భౌతిక కోరికలు, భోగాలపై ఆశలు విడిచిపెట్టాలి. విరక్తి లేకుండా మనస్సు ఎప్పటికీ స్థిరంగా నిలబడదు.
నిర్భయత : ధ్యానంలో భయాలు లేకుండా, శాంతియుతంగా ఆత్మను, పరమాత్మను అనుభవించాలనే భావన కలిగి ఉండాలి.
భక్తిశ్రద్ధ : ధ్యానం కేవలం శ్వాస నియంత్రణ లేదా మనోనిగ్రహం కాదు; అది పరమేశ్వరునిపై అఖండమైన భక్తి కలగడం ద్వారానే ఫలప్రదమవుతుంది.

మనస్సును ఒకే విషయంపై ఏకాగ్రత చేసుకోవడం ఎలా?

మనస్సు సహజంగా చంచలమైనది. కాబట్టి ధ్యానానికి ముందు మనస్సును క్రమంగా శాంతపరిచే విధానాలు అవసరం.
నియమిత అభ్యాసం (అభ్యాసయోగం) : ప్రతిరోజూ ఒకే సమయంలో, ఒకే ప్రదేశంలో ధ్యానం చేయడం వల్ల మనస్సు ఆ పనిలో అలవాటు పడుతుంది. నిరంతర సాధన వలన మనస్సు తారసపడిన చోటు నుండి మళ్లీ ధ్యేయంపైకి వస్తుంది.
ప్రాణాయామం : శ్వాస నియంత్రణ మనస్సును ఏకాగ్రత చేయడానికి శక్తివంతమైన సాధనం. లోపలికి శ్వాస తీసుకోవడం, నిలుపుకోవడం, బయటికి వదలడం అనే విధానంలో శ్వాస నియంత్రణ ధ్యానానికి ఉపకరిస్తుంది.
ఒక నిర్దిష్ట ధ్యేయం ఎంచుకోవడం : మనస్సు ఒక వస్తువుపై లేదా పరమాత్మ స్వరూపంపై కేంద్రీకరించాలి. ఉదాహరణకు, శ్రీకృష్ణుని రూపం, లేదా "ఓం" అనే పరమపదం మీద ధ్యాస పెట్టడం.
ఇంద్రియ నియంత్రణ : ఇంద్రియాలు బయటకి లాక్కుంటూ ఉంటే ధ్యానం సఫలీకృతం కాదు. కాబట్టి ఇంద్రియాలను నియంత్రించి, మనస్సును లోపలికి మళ్లించడం చాలా అవసరం.
సంస్కారాలను శుభ్రపరచడం : గత అనుభవాలు, కోరికలు మనస్సును తారుమారు చేస్తాయి. వాటిని శాస్త్రాధ్యయనం, సత్సంగం ద్వారా శుద్ధి చేసుకుంటే మనస్సు సులభంగా ఏకాగ్రత చెందుతుంది.

ఆత్మ సాధనలో స్థిరత్వం పొందటానికి పాటించాల్సిన నియమాలు

యోగి ధ్యానంలో స్థిరంగా ఉండాలంటే క్రమశిక్షణతో కూడిన జీవన విధానం అవసరం. భగవద్గీతలో శ్రీకృష్ణుడు కొన్ని ముఖ్యమైన నియమాలను సూచించాడు:
ఆహారంలో సమతుల్యత : ఎక్కువ తినడం వల్ల మాంద్యం, తక్కువ తినడం వల్ల బలహీనత వస్తుంది. అందుకే సమతుల్యమైన ఆహారం యోగి జీవనానికి అవసరం.
నిద్రలో మితిమీరకుండా ఉండటం : ఎక్కువ నిద్ర మెలకువ తగ్గిస్తుంది, నిద్రలేమి మనస్సు అశాంతిని కలిగిస్తుంది. కాబట్టి యోగి సమతుల్య నిద్ర అలవాటు చేసుకోవాలి.
నియమిత ధ్యాన సమయం : యోగి ప్రతిరోజూ ఒకే సమయంలో ధ్యానం చేస్తే మనస్సు క్రమంగా స్థిరమవుతుంది. ఉదయం బ్రహ్మముహూర్తం ధ్యానానికి ఉత్తమ సమయం.
శుభ్రమైన స్థలం : ధ్యానం చేసే ప్రదేశం పవిత్రంగా, ప్రశాంతంగా ఉండాలి. కలుషితమైన, శబ్దమయమైన ప్రదేశంలో మనస్సు స్థిరంగా ఉండదు.
ఒంటరితనం : యోగి కొంతకాలం బాహ్య సమాజం నుండి దూరంగా ఉంటూ అంతర్ముఖ ధ్యానం చేయడం శ్రేయస్కరం.
శరీరాసనం స్థిరత్వం : యోగి కూర్చునే స్థానం స్థిరంగా ఉండాలి. భగవద్గీతలో "సమం కాయశిరోగ్రీవం" అని చెప్పబడింది, అంటే శరీరం, తల, మెడ సూటిగా ఉంచి ధ్యానం చేయాలి.
మితభాషణం : ఎక్కువగా మాట్లాడటం మనస్సును చెదరగొడుతుంది. అవసరమైన మాటలకే పరిమితం కావాలి.
మానసిక శాంతి : రాగ, ద్వేష, కాంక్షల నుండి దూరంగా ఉంటే ధ్యానంలో సులభంగా స్థిరపడవచ్చు.

ధ్యానం ద్వారా వచ్చే ఫలితాలు

- యోగి ఆత్మానందాన్ని అనుభవిస్తాడు.
- పరమేశ్వరునితో ఏకత్వం పొందుతాడు.
- భయాలు, ఆందోళనలు, దుఃఖాలు తొలగిపోతాయి.
- జీవితం క్రమశిక్షణతో, ప్రశాంతంగా మారుతుంది.
- యోగి అంతిమంగా మోక్షపథంలో స్థిరమవుతాడు.

ముగింపు

భగవద్గీత 6వ అధ్యాయం యోగి ధ్యాన విధానాన్ని మాత్రమే కాకుండా, అతని జీవనశైలిని కూడా స్పష్టంగా చెబుతుంది. యోగి మనస్సు అచంచలంగా ఉండాలి, ఒకే విషయంపై ఏకాగ్రతతో నిలబడాలి, మరియు ఆత్మ సాధనలో స్థిరంగా కొనసాగటానికి నియమాలను పాటించాలి. ధ్యానయోగం కేవలం కూర్చుని చేసే సాధన మాత్రమే కాదు; అది మన జీవన విధానానికి సంబంధించిన సంపూర్ణ మార్గం. యోగి ఇలాంటి జీవనాన్ని అనుసరించినప్పుడే నిజమైన ఆత్మసాక్షాత్కారం, పరమానందం లభిస్తాయి.