క్షేత్రజ్ఞుడు శరీరంలో ఎలా స్థితి చేస్తాడు?

భగవద్గీతలో 13వ అధ్యాయం “క్షేత్రక్షేత్రజ్ఞ విభాగ యోగం” అనే శీర్షికతో ప్రసిద్ధి చెందింది. ఈ అధ్యాయం లో శ్రీవిభూదేవుడైన శ్రీకృష్ణుడు “క్షేత్రం” (శరీరం) మరియు “క్షేత్రజ్ఞుడు” (శరీరంలో నివసించే ఆత్మ) మధ్య ఉన్న సంబంధాన్ని స్పష్టంగా వివరించాడు. ఈ జ్ఞానం మనిషికి అత్యంత గాఢమైన ఆధ్యాత్మిక బోధనను అందిస్తుంది, ఎందుకంటే మనం ఎవరమో, మన శరీరం మరియు ఆత్మ మధ్య తేడా ఏమిటో, మన సాక్షాత్కార మార్గం ఏదో తెలిసేది ఇక్కడ నుండే.

1. క్షేత్రం – క్షేత్రజ్ఞుని పునాది వివరణ

శ్రీకృష్ణుడు ఇలా చెప్పారు:
షేత్రం (శరీరం) అనేది శరీరమని అర్జునునికి ఉపదేశించాడు. శరీరం అంటే కేవలం మాంసం, ఎముకల సమూహం మాత్రమే కాదు. దీనిలో ఇంద్రియాలు, మనస్సు, బుద్ధి, అహంకారం, ప్రాణశక్తి అన్నీ భాగం.
క్షేత్రజ్ఞుడు (ఆత్మ) అనేది ఆ శరీరంలో నివసించి దానిని అనుభవించే చైతన్యుడు.
ఈ విధంగా శరీరాన్ని(క్షేత్రం) పొలం గా పోల్చి, ఆ పొలాన్ని ఉపయోగించుకునే యజమాని ఆత్మ(క్షేత్రజ్ఞుడు)గా వివరించాడు.

2. క్షేత్రజ్ఞుడు శరీరంలో సాక్షిగా

క్షేత్రజ్ఞుడు శరీరంలో ఉండి అన్ని అనుభవాలను చూస్తూ సాక్షిగా నిలుస్తాడు.
- మన ఇంద్రియాలు రూపం, శబ్దం, వాసన, రుచి, స్పర్శలను గ్రహిస్తాయి.
- మనస్సు వాటిని సమీకరిస్తుంది.
- బుద్ధి తీర్పు ఇస్తుంది.
ఈ సమస్త ప్రక్రియలకు వెనుక చైతన్యస్వరూపుడు క్షేత్రజ్ఞుడు ఉండి సాక్ష్యాన్ని ఇస్తాడు.
శ్రీకృష్ణుడు చెప్పారు – “క్షేత్రజ్ఞం చాపి మాం విద్ధి సర్వక్షేత్రేషు భారత”
అంటే ప్రతి శరీరంలో ఉన్న క్షేత్రజ్ఞుడు నేనే పరమాత్మనని అర్జునుడికి తెలియజేశాడు. అంటే ప్రతి వ్యక్తిలోని ఆత్మ వెనుక పరమాత్మ తానే ఉన్నాడని అర్థం.

3. ఇంద్రియాల ద్వారా అనుభవం

క్షేత్రజ్ఞుడు స్వతహాగా ఇంద్రియరహితుడు. కానీ శరీరంలో ఉన్నప్పుడు ఇంద్రియాల ద్వారా అనుభవాలు పొందుతున్నట్టు కనిపిస్తాడు.
- కళ్ళ ద్వారా రూపం చూస్తాడు,
- చెవుల ద్వారా శబ్దం వింటాడు,
- ముక్కు ద్వారా వాసన పసిగడతాడు,
- నాలుక ద్వారా రుచి తెలుసుకుంటాడు,
- చర్మం ద్వారా స్పర్శను గ్రహిస్తాడు.
ఇవి అన్నీ శరీరమనే పరికరాల సహాయంతో జరుగుతున్నప్పటికీ వాటికి ప్రాణశక్తిని ఇచ్చేది క్షేత్రజ్ఞుడే. శరీరంలో క్షేత్రజ్ఞుడు లేకుంటే ఈ ఇంద్రియాలు నిర్వీర్యమైపోతాయి. మృతదేహం వద్ద మనం ఇది స్పష్టంగా చూడగలము.

4. కర్మఫల అనుభవ వేదిక

భగవద్గీతలో చెప్పినట్టు, క్షేత్రజ్ఞుడు తన పూర్వజన్మలలో చేసిన కర్మల ఫలితాన్ని అనుభవించడానికి శరీరంలో ప్రవేశిస్తాడు. శరీరమే సుఖదుఃఖాలు, విజయాపజయాలు, జననమరణాలు అనుభవించే స్థలం.
- ఒక రైతు తన పొలంలో విత్తనాలు వేసి పంటను పొందినట్లే,
- జీవాత్మ తన కర్మల ఆధారంగా ఒక శరీరంలోకి వచ్చి అనుభవాలను పొందుతుంది.
కాబట్టి శరీరంలో క్షేత్రజ్ఞుని స్థితి కర్మాధీనమై ఉంటుంది.

5. శరీరంతో తానైపోయిన భావన

ఆత్మ స్వతహాగా శుద్ధచైతన్యం, నిత్యము, అవినాశి. కానీ శరీరంలో ఉండగా మనస్సు, అహంకారం కారణంగా ఆత్మ తానే శరీరమని భావిస్తుంది. “నేను ఈ శరీరమే”, “ఇది నాదే” అనే మమకారం వస్తుంది. ఈ అవిద్య వలననే బంధనం ఏర్పడుతుంది.
భగవద్గీతలో శ్రీవిభూదేవుడు స్పష్టంగా చెప్పాడు – ఆత్మ శరీరానికి వేరైనది, కానీ అవిద్య వలన మాత్రమే కలిసిపోయినట్లు అనిపిస్తుంది. ఇది నీటిలో ప్రతిబింబించే చంద్రుని లాంటిది—నీటిలో ఉన్నట్లనిపిస్తాడు, కానీ వాస్తవానికి ఆకాశంలోనే ఉంటాడు.

6. ప్రాణశక్తి ఆధారంగా శరీరనిర్వహణ

క్షేత్రజ్ఞుడు ప్రాణవాయువుల రూపంలో శరీరాన్ని నిలబెడతాడు. ప్రాణ, అపాన, వ్యాన, ఉదాన, సమాన అనే ఐదు ప్రాణశక్తులు శరీరానికి జీవం ఇస్తాయి.
- శ్వాసక్రియ,
- జీర్ణక్రియ,
- రక్తప్రసరణ,
- నిద్ర–జాగ్రత్తల మార్పు,
- శరీరసమన్వయం—
ఇవి అన్నీ క్షేత్రజ్ఞుడి ఆధారంతోనే నడుస్తాయి.
క్షేత్రజ్ఞుడు విడిచిపెట్టిన వెంటనే శరీరం మృతదేహమవుతుంది.

7. రథం – రథసారథి దృశాంతం

గీతలోని తాత్పర్యాన్ని అనేక ఆచార్యులు ఒక ఉదాహరణతో వివరించారు:
- శరీరం రథం,
- ఇంద్రియాలు గుర్రాలు,
- మనస్సు పట్టాలు,
- బుద్ధి సారథి,
- యజమాని (రథాధిపతి) క్షేత్రజ్ఞుడు.
రథం ఎటు పోవాలో యజమానికే అధికారం ఉన్నా, గుర్రాలను నియంత్రించే శక్తి సారథికి ఉంటుంది. అలాగే ఆత్మ కేవలం సాక్షి, చైతన్యం; కర్మలు శరీరం–మనస్సు ద్వారానే జరుగుతాయి.

8. క్షేత్రజ్ఞుని అసలు స్థితి

13వ అధ్యాయం చివర్లో శ్రీకృష్ణుడు వివరించాడు:
- క్షేత్రజ్ఞుడు స్వతహాగా అవినాశి.
- శరీరం నశించినా ఆత్మకు నాశనం లేదు.
- జ్ఞానంతో క్షేత్రజ్ఞుడు తన పరమస్వరూపాన్ని గ్రహిస్తే పునర్జన్మ నుండి విముక్తి పొందుతాడు.
ఇది నిజమైన ఆత్మసాక్షాత్కారం.

9. సారాంశం

భగవద్గీత 13వ అధ్యాయం ప్రకారం:
1. శరీరమే క్షేత్రం, ఆత్మ క్షేత్రజ్ఞుడు.
2. క్షేత్రజ్ఞుడు శరీరంలో సాక్షిగా ఉంటాడు.
3. ఇంద్రియాల ద్వారా అనుభవం పొందుతాడు.
4. కర్మఫల అనుభవం కోసం శరీరంలోకి వస్తాడు.
5. అహంకార కారణంగా శరీరమే తానని భావిస్తాడు.
6. ప్రాణవాయువుల రూపంలో శరీరాన్ని కొనసాగిస్తాడు.
7. అసలు స్వరూపం అవినాశి, పరమాత్మతో ఏకమయినవాడు.

ముగింపు

భగవద్గీత 13వ అధ్యాయం మనకు స్పష్టంగా తెలియజేసింది – క్షేత్రజ్ఞుడు శరీరంలో స్థితి చేయడం అనేది తాత్కాలికం, అది కర్మఫలాల బంధనానికి సంబంధించినది. కానీ ఆత్మ అసలు స్వరూపంగా శుద్ధచైతన్యం, నిత్యము, పరమాత్మస్వరూపమే. ఈ విషయాన్ని జ్ఞానంతో గ్రహించినవాడు శరీరాన్ని సాధనమాత్రంగా చూసి, తాను క్షేత్రజ్ఞుడనేది గుర్తించి పరమాత్మలో లీనమవుతాడు. ఇదే మానవజీవితపు పరమార్థం.